Ποιητές και συγγραφείς αναφέρονται συχνά με λυρισμό στην ασφάλεια ή τη νηνεμία της «αγκαλιάς του Μορφέα», αλλά στην πεζή καθημερινότητα ο ύπνος αποδεικνύεται συχνά ασταθής και απρόβλεπτος, ακόμη κι όταν δεν είναι λίγος.
Ενδεικτική είναι η κακή σχέση που διατηρούμε πολλοί με το ξυπνητήρι μας. Γιατί ορισμένες φορές ξυπνάμε λίγα λεπτά πριν χτυπήσει; Η έρευνα είναι στην καλύτερη περίπτωση «επιδερμική» και ουδείς ειδικός γνωρίζει για να απαντήσει με ασφάλεια γιατί ή σε πόσους συμβαίνει αυτό.
Ο Ράσελ Φόστερ πάντως, επικεφαλής του Ινστιτούτου Yπνου και Κιρκάδιων Νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δηλώνει πεπεισμένος πως είναι ένα «υπαρκτό φαινόμενο».
Σε μια τηλεφωνική έρευνα που δημοσιεύθηκε το, όχι και τόσο κοντινό, 1997, ερευνητές από την Αϊόβα και τη Μινεσότα μίλησαν τυχαία με 269 ενηλίκους που κατοικούσαν ως επί το πλείστον στις μεσοδυτικές πολιτείες. Περίπου τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων είχαν απαντήσει ότι μερικές φορές ξυπνούσαν πριν από το ξυπνητήρι τους, και λίγο κάτω από το 25% «ορκιζόταν» πως ξυπνούσε με τόση σταθερότητα που δεν χρειαζόταν ξυπνητήρι.
Ερευνητές καταχώρησαν αγγελία σε εφημερίδα, αναζητώντας ανθρώπους που ξυπνούσαν ανελλιπώς ή, έστω τακτικά, την ίδια ώρα χωρίς τη βοήθεια ξυπνητηριού. Δεκαπέντε από τους εθελοντές που ανταποκρίθηκαν, κλήθηκαν σε ένα εργαστήριο όπου ειδικοί παρακολούθησαν τον ύπνο τους επί τρεις νύχτες.
Πέντε από τους 15 εθελοντές, ξύπνησαν και τις τρεις φορές με απόκλιση δέκα λεπτών από την ώρα που είχαν προαναγγείλει.
Το εσωτερικό «ρολόι»
Κανείς δεν γνωρίζει πώς ακριβώς είναι εφικτό αυτό, αλλά ερευνητές εικάζουν ότι τα βιολογικά μας ρολόγια, συνδέονται άμεσα με το γεγονός.
Το βασικό «ρολόι» του οργανισμού, ο υπερχιασματικός πυρήνας, βρίσκεται ακριβώς πάνω από το οπτικό νεύρο στον εγκέφαλο, εξηγεί ο δρ. Ράβι Αλάντα, νευροβιολόγος που ειδικεύεται στον ύπνο και τους κιρκάδιους ρυθμούς, στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν.
Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου συγχρονίζει και συντονίζει τους κιρκάδιους ρυθμούς του σώματός μας, οι οποίοι μας βοηθούν να προετοιμαστούμε για πράγματα που συμβαίνουν σε διάφορες ώρες της ημέρας – όπως το να αποκοιμηθούμε το βράδυ και να ξυπνήσουμε το πρωί.
Ένας τρόπος με τον οποίο το σώμα μας το καταφέρνει, είναι με το να αντιλαμβάνεται τα επίπεδα φωτός γύρω στο περιβάλλον, δήλωσε ο Δρ. Φόστερ. Ειδικά κύτταρα στα μάτια μας, ανιχνεύουν τα μεταβαλλόμενα επίπεδα φωτός, πριν και κατά την αυγή – ακόμη και με τα βλέφαρά μας κλειστά.
Αυτά τα κύτταρα πιθανότατα δεν υπαγορεύουν με ακρίβεια στο σώμα μας τι ώρα είναι, αλλά ίσως ειδοποιούν πως πλησιάζει η ώρα που συνήθως σηκωνόμαστε από το κρεβάτι. Αυτό πυροδοτεί αλλαγές – αυξήσεις σε ορμόνες όπως η κορτιζόλη και η αδρενοκορτικοτροπίνη και άνοδο της αρτηριακής πίεσης, λειτουργίες που μας βοηθούν να προετοιμαστούμε για την πρωινή μας ρουτίνα, εξηγεί ο Δρ. Φόστερ.
Τι συμβαίνει, αλήθεια, τις φορές που ξυπνάμε «ακριβώς» πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι, όταν πρέπει να σηκωθούμε πολύ νωρίτερα από το σύνηθες, για να προλάβουμε μια πτήση ή να μην αργοπορήσουμε σε ένα προγραμματισμένο ραντεβού.
Το σώμα μας ενδέχεται να ξυπνά «μετρώντας» πόσος χρόνος έχει περάσει από τότε που πέσαμε για ύπνο – λειτουργώντας περίπου σαν κλεψύδρα. Αν πάμε για ύπνο γνωρίζοντας ότι πρέπει να ξυπνήσουμε σε τέσσερις ώρες, «κάτι» μέσα μας, μπορεί να βοηθά ώστε να ξυπνήσουμε όντως μετά από τέσσερις ώρες.
Οταν τα πράγματα πάνε στραβά
Αν το σώμα μας είναι τόσο καλό στο να μετρά την ώρα, γιατί δεν ξυπνάμε πάντα πριν μας τινάξει από τον ύπνο το ξυπνητήρι μας; Και γιατί κάποιοι δεν ξυπνούν ποτέ πριν το εκκωφαντικό κουδούνισμα.
Ο Δρ. Foster δεν είναι σίγουρος αλλά πιθανολογεί πως όταν είμαστε ιδιαίτερα κουρασμένοι, η ανάγκη μας για ύπνο παρακάμπτει το τέμπο του βιολογικού μας ρολογιού.
Aν ορισμένες φορές είμαστε αγχωμένοι για να ξυπνήσουμε εγκαίρως, η νευρικότητα ίσως μας κάνει να ξυπνάμε νωρίτερα από ό,τι θα θέλαμε, λέει ο Δρ. Αλάντα.
Υπάρχουν ακόμη πολύ περισσότερα ερωτήματα από ότι απαντήσεις, αλλά, αν θέλετε να μεγιστοποιήσετε την πιθανότητα να ξυπνάτε εγκαίρως χωρίς βοήθεια, ίσως είναι χρήσιμο να προγραμματίζεται το ξυπνητήρι για την ίδια ώρα, ώστε το σώμα σας να συνηθίσει πότε ξυπνά.
kathimerini.gr