(B‘ μέρος)-Του Λάμπρου Αναγνωστόπουλου
Τη χρονιά που μας πέρασε, κυκλοφόρησε ένας πολύ μεγάλος αριθμός βιβλίων, από “μικρούς” ή “μεγάλους” εκδοτικούς κι όσο κι αν αρέσει σε πολλούς να ανακαλύπτουν συνεχώς καινούρια βιβλία, είναι απορίας άξιο αν τελικά υπάρχει τόσο μεγάλο βιβλιόφιλο κοινό στη χώρα. Η απάντηση δεν είναι τόσο προφανής, ειδικά από τη στιγμή που αρκετά βιβλιοπωλεία μην μπορώντας να αντέξουν τον ανταγωνισμό της σύγχρονης αγοράς, δουλεύουν σήμερα με όρους σούπερ- μάρκετ. Δηλαδή, ο τρόπος που παράγουν, προωθούν ή πουλάνε τα βιβλία και τα προϊόντα τους είναι απόλυτα εναρμονισμένος με το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα. Παρακάτω, θα προσπαθήσω σε δυο μέρη να προτείνω μερικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2021 και ξεχώρισα. Πρόκειται για βιβλία που πέρασαν από τα χέρια μου τη χρονιά που έφυγε και τα περισσότερα- όχι όλα- δεν ανήκουν στους λεγόμενους “μεγάλους” εμπορικούς εκδοτικούς οίκους:
Μένοντας στα ποιήματα και στη “Θράκα”, αξίζει αναφορά στη συλλογή “Αντικριστά” του Αγγελή Μαριανού. Δεύτερη συλλογή στη “Θράκα”, μετά τα “Πεζολίβαδα” και σ’ αυτή τη συλλογή ο ποιητής, αναμετράται αντικριστά κατ’ αναλογία με τα φυσικά και τ’ ανθρώπινα: το φως, τη βροχή, τη γονιμότητα και τους χυμούς της φύσης, τον χρόνο και τη γεωγραφία, μέχρι να φτάσει στην ουτοπία, αλλά και τη σιωπή ή την ακινησία, μέχρι να φτάσει στον θάνατο. Ενδιάμεσα, παλεύει με τις μνήμες και περιπλανιέται, με ή χωρίς πυξίδα, στο αστικό τοπίο: βλέπει πως μεταμορφώνονται οι γενιές κι αλλάζουν, βλέπει τους κλώνους να ξεπροβάλουν σαν καταιγίδα, βλέπει με τα γυμνά του μάτια την πλήξη που προκαλεί πλέον το θαμπωμένο είδωλο.
Μια πολύ καλή συλλογή που ξεκίνησε το ταξίδι της το 2021, ήταν “Ο σκύλος της αγάπης”, του Ηλία Κουρκούτα, από τις Εκδόσεις “Τόπος”. Τα ποιήματα της συλλογής, συνθέτουν ψηφίδες από τις μεγάλες και μικρές αλήθειες της ζωής μας: αναφέρονται στις διαχρονικές ματαιώσεις, στα τραύματα, στις μνήμες και στους απολογισμούς, στις συναισθηματικές περιπέτειες και ιστορίες του μέσου ανθρώπου. Ποιήματα ανθρώπινα και ρεαλιστικά, προσπαθούν να ρίξουν φως στα πιο σημαντικά πράγματα της μικρής μας ζωής.
Το καλοκαίρι του 2021, κυκλοφόρησαν από τις Εκδόσεις “Bibliotheque” δυο πολύ προσεγμένες δουλειές του Σωτήρη Παστάκα. Σε μετάφραση του ίδιου κυκλοφόρησε αρχικά το βιβλίο με τίτλο “Πιερ Πάολο Παζολίνι, Ρωμαϊκές νύχτες”. Ένα βιβλίο που περιλαμβάνει στίχους του Παζολίνι, του μεγαλύτερου Ιταλού ποιητή σύμφωνα με τον Αλμπέρτο Μοράβια και χρησιμοποιεί λόγο μη αρεστό ακόμη και για τη νέα τάξη πραγμάτων σήμερα, σύμφωνα με τον Παστάκα. Στην ίδια λογική, στο βιβλίο με τίτλο “Ο γύρος της Ιταλίας σε 80 ποιήματα”, ο Παστάκας προσπαθεί να μας γνωρίσει ευρύτερα την Ιταλική ποίηση. Μέσα από 40 Ιταλούς ποιητές, το βιβλίο μας γνωρίζει τα αξιοθέατα στις πόλεις των ποιητών, τις σχέσεις μεταξύ τους, τους έρωτες και τα πολιτικά φρονήματά τους. Ένα ταξίδι σε μια άλλη χώρα, σε μια κουλτούρα διαφορετική, μέσα από τη γυμνή ομορφιά της ποίησης.
Ο Σπύρος Γραμμένος, περισσότερο γνωστός ως μουσικός, έγραψε τις “Ιστορίες του Χόρχε” από τις Εκδόσεις “ΚΨΜ”, μια συλλογή διηγημάτων στην οποία ο συγγραφέας με όπλο το χιούμορ και τον σαρκασμό μιλάει κυρίως για την ματαιότητα όλων των πραγμάτων. Μαζί με το βιβλίο κυκλοφορεί και ο δίσκος με τίτλο “Δισκό σας”.
Από εκεί και πέρα, οι Εκδόσεις “Ενύπνιο” παρουσιάζουν ενδιαφέρον, γιατί παρά το σχετικά μικρό διάστημα που βρίσκονται στο προσκήνιο, έχουν βγάλει μερικά σημαντικά βιβλία, τόσο Ελλήνων, όσο και ξένων συγγραφέων, όπως για παράδειγμα το “Στις όχθες του Σάβου” του Σέρβου Λάζα Λαζάρεβιτς. Φέτος, διάβασα το μυθιστόρημα “Το τρίτο πόδι” της Εύης Κουτρουμπάκη. Μέσα από την ιστορία της κεντρικής ηρωίδας, της Μετάξως, ταξιδεύουμε στην επαρχία, στην προσφυγιά, στη φτώχεια, αλλά ταυτόχρονα μαθαίνουμε για τον έρωτα, την αγάπη και την απουσία, μέσα από τον γλωσσικό πλούτο της συγγραφέως, που μας δίνει ωραίες εικόνες.
Ο Νίκος Λέκκας γράφει στα “Ραγισμένα μενταγιόν” των Εκδόσεων “Φαρφουλάς” για τις σάπιες αξίες της κατεστημένης κοινωνίας, την ποιητική περιπλάνηση και την αλητεία, το περιθώριο και τη λαϊκότητα, την περήφανη ομοφυλοφιλία, τους έρωτες και τα πάθη, τα πιώματα και τα μαστουρώματα, τα ξενύχτια και τις ατέλειωτες τσάρκες. Η βιωματική γραφή του Λέκκα μας ταξιδεύει σε γωνιές που κυριαρχεί το περιθώριο, παράλληλα με το πάθος και την ηθική.
Τα προηγούμενα χρόνια οι Εκδόσεις “Αντίποδες” μας γνώρισαν τον Εντουάρ Λουί, τον Γάλλο συγγραφέα, που με το πρώτο βιβλίο του “Να τελειώνουμε με τον Έντυ Μπελγκέλ”, προκάλεσε έντονη δημόσια συζήτηση, ενώ γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία και μεταφράστηκε σε πάνω από είκοσι γλώσσες. Ακολούθησαν κι άλλα βιβλία του Λουί, με την βιωματική γραφή του να μας μεταφέρει στα δύσκολα παιδικά χρόνια: φτώχεια, ρατσισμός, αλκοολισμός και ομοφοβία κυριάρχησαν τόσο μέσα στην οικογένεια, όσο και στην κλειστή κοινωνία της γαλλικής επαρχίας. Το 2021 κυκλοφόρησε από τους “Αντίποδες” το βιβλίο “Κεν Λόουτς- Εντουάρ Λουί, Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική”. Δύο καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες και διαφορετικές γενιές, ο Άγγλος σκηνοθέτης και ο Γάλλος συγγραφέας, συζητούν για τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και την πολιτική. Πώς μπορεί η τέχνη να προσεγγίσει το ζήτημα της ταξικής βίας και ποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς όταν οι πιο ευάλωτοι στρέφονται προς την άκρα δεξιά; Το βιβλίο προσφέρει μια γόνιμη συνομιλία που αξίζει να διαβαστεί.
Τον Ιταλό συγγραφέα Αλμπέρτο Προυνέτι τον έμαθα διαβάζοντας το πρώτο βιβλίο που μεταφράστηκε στην Ελλάδα, με τίτλο “108 μέτρα. The new working class herο”, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις “Απρόβλεπτες” Εκδόσεις και αποτελεί τη μυθιστορηματική μεταγραφή των εμπειριών του συγγραφέα στον κόσμο της εργασιακής επισφάλειας και της μετανάστευσης. Το φθινόπωρο 2021 κυκλοφόρησε ο “Αμίαντος”, από τις “Ακυβέρνητες Πολιτείες” και με τη βιωματική γραφή του ο Προυνέτι μας μεταφέρει στις καταστάσεις που έζησε ο μεταλλεργάτης πατέρας του. Ο συγγραφέας έζησε την παιδική του ηλικία μέσα σε εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, παίζοντας μπάλα και μαθαίνοντας έναν προλεταριακό κώδικα ζωής. Το βιβλίο, με γλώσσα σκληρή και τρυφερή ταυτόχρονα, διεκδικεί να γίνει η μνήμη που απαιτεί δικαιοσύνη.
Διαβάζοντας πριν χρόνια τον τόμο που έγραψε ο Διονύσης Χαριτόπουλος, για τον Άρη Βελουχιώτη, τον “Αρχηγό των ατάκτων”, αλλά κι έχοντας δει θεατρικές παραστάσεις για τιν Άρη, σκεφτόμουν στην αρχή ότι δεν αξίζει τον κόπο να διαβαστεί ένα ακόμη βιβλίο για την ζωή και τον αγώνα του Βελουχιώτη. Ο Γιώργος Αλεξάτος με το βιβλίο “Άρης Βελουχιώτης, ο κομμουνιστής επαναστάτης”, των Εκδόσεων “Άπαρσις” με διέψευσε πανηγυρικά. Με λόγο που ρέει και με αρκετές πηγές που δεν κουράζουν τον αναγνώστη, το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να δοθεί η δυνατότητα στους αναγνώστες να γνωρίσουν τη διαδρομή μέσα από την οποία διαμορφώθηκε από την παιδική ηλικία ο κομμουνιστής επαναστάτης Θανάσης Κλάρας και τις συνθήκες υπό τις οποίες έδρασε αργότερα, ως ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ. Έχει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον ούτως ή άλλως, από τη στιγμή που μιλάμε για μια από τις κορυφαίες μορφές της Εθνικής Αντίστασης.
Ένα ακόμη βιβλίο του ’21 που μου έκανε εντύπωση διαβάζοντάς το, είναι το “Ο γατούλης πέθανε”, από τις Εκδόσεις “Στερέωμα”, του Γάλλου συγγραφέα Ξαβιέ ντε Μουλέν και με μετάφραση της Μαρίας Παπαδήμα. Στο συγκινητικό αυτό βιβλίο που δεν ενδείκνυται μόνο για γατόφιλους, μια οικογένεια που πενθεί τον θάνατο του γάτου της ανακαλύπτει, πέρα από τη θλίψη, τα ανεκτίμητα μαθήματα που πήρε από τη συμβίωση με αυτό το ζώο.
Η Ελευθερία Θάνογλου είναι ποιήτρια και μέχρι φέτος είχα διαβάσει ποιήματα και πεζά της που είχαν δημοσιευτεί ηλεκτρονικά. Το περασμένο φθινόπωρο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις “ΑΩ” το βιβλίο της με τίτλο “Ο θάνατος των πτηνών”. Πρόκειται για ένα μικρής έκτασης βιβλίο που περιλαμβάνει 21 ποιήματα και θεματικά κυριαρχεί η έννοια της απώλειας. Αξίζει αναφορά και στο εξώφυλλο του συγκεκριμένου βιβλίου που δεν περνάει απαρατήρητο: ένα κοράκι κρώζει απειλητικά προς μια μικρή ποδηλάτισσα που φοράει μια αντιασφυξιογόνα μάσκα. Ο Νίκος Μπακουνάκης είναι γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τα podcasts που κάνει τον τελευταίο καιρό στη lifo είναι απολαυστικά. Την χρονιά που μας πέρασε κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις “Πόλις” το βιβλίο του με τίτλο “Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο”. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μια αυτοβιογραφική αφήγηση, με στοιχεία λογοτεχνικής δημοσιογραφίας, κριτικού δοκιμίου και ιστορίας των ΜΜΕ, που καλύπτει μια περίοδο σαράντα ετών, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα.
Εκτός των άλλων, το 2021 ήταν μια χρονιά που δυστυχώς αυξήθηκαν κατά πολύ οι γυναικοκτονίες, ενώ τα αλλεπάλληλα lockdown οδήγησαν σε αύξηση της επιθετικότητας και της βίας γενικότερα. Δύο βιβλία που ξεχώρισα με κεντρικό άξονα την παραπάνω θεματολογία ήταν το “Μια γυναίκα απολογείται” της Μαρίας Λούκα, από Εκδόσεις “Τόπος” και το “Είσαι γυναίκα, αξίζεις” των Δημήτρη Τσουκνιδή και Νανά Παλαιτσάκη, από Εκδόσεις “Αρμός”. Η Μαρία Λούκα έγραψε μια νουβέλα εμπνευσμένη από αληθινές ιστορίες κακοποιημένων γυναικών και αυτό έχει τη σημασία του. Γυναίκες μπροστά στο δικαστήριο της πατριαρχίας, που αρθρώνουν τη φωνή τους, ώστε να σταματήσει κάποτε η κοινωνία να αντιστρέφει τις ευθύνες και να ενοχοποιεί τα θύματα. Το “Είσαι γυναίκα, μπορείς” είναι ένα βιβλίο που περιέχει 10 αληθινές ιστορίες γυναικών και 50 πρακτικούς κανόνες γυναικείας επιβίωσης. Αφορά γυναίκες από 18 μέχρι 78 ετών καθώς αποτελεί έναν οδηγό για την ηρωίδα γυναίκα της διπλανής πόρτας.
Η χρονιά έκλεισε αναγνωστικά με δυο βιβλία. Αρχικά με τον αειθαλή Πέτρο Μάρκαρη, του οποίου ένα ακόμη βιβλίο κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις “Κείμενα”, αυτή τη φορά με τον τίτλο “Το κίνημα της αυτοκτονίας”. Είχε προηγηθεί το επίκαιρο “Η τέχνη του τρόμου κι άλλα διηγήματα”, βιβλίο που μας μετέφερε στην σύγχρονη πανδημική επικαιρότητα και στις συνέπειές της, μέσα από τα μάτια και τις περιπέτειες του γνωστού ήρωα, του αστυνόμου Χαρίτου. Και το “Κίνημα της αυτοκτονίας”, είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει για την πανδημία, το χάσμα των γενεών και των αντιλήψεών τους, αλλά και τη σύγκρουση της αυτοθυσίας με τη βία και το έγκλημα. Ο αστυνόμος Χαρίτος βουτάει πάλι στα βαθιά. Τέλος, ο Θωμάς Τσαλαπάτης, με την “Ομορφιά των όπλων μας”, από Εκδόσεις “Αντίποδες”, προκαλεί την ποιητική δημιουργία με χιούμορ και στοχασμό και καταδεικνύει τη γραφή, ως ένα σημαντικό όπλο του καιρού μας και όχι μόνο.