Γεώργιος Ζ. Ιωαννίδης Αιματολόγος, συνεργάτης ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Τι είναι το λέμφωμα;
Λέμφωμα ορίζεται γενικά ως ένας καρκίνος των λεμφαδένων, που ξεκινά από τους λεμφαδένες αλλά μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα όργανα. Στο λέμφωμα, τα καρκινικά κύτταρα είναι ένας τύπος λευκών αιμοσφαιρίων – των κυττάρων της άμυνας του οργανισμού δηλαδή- που λέγονται λεμφοκύτταρα.
Ο κύριος διαχωρισμός είναι σε Hodgkin και Non Hodgkin λεμφώματα, δυο κατηγορίες που διαφέρουν γιατί εξαρχής έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά κάτω από το μικροσκόπιο. Κι ενώ το πρώτο είναι κατά κύριο λόγο μια κατηγορία και συναντάται κυρίως σε νέους ανθρώπους, τα non Hodgkin είναι πολλές (>60) διαφορετικές κατηγορίες που συμπεριφέρονται εντελώς διαφορετικά και απαιτούν διαφορετικές προσεγγίσεις και θεραπείες. Δυο βασικές υποκατηγοριοποιήσεις των τελευταίων γίνονται με βάση το κύτταρο προέλευσης τους (Β ή Τ λεμφοκύτταρα) ή την κλινική τους πορεία (high ή low grade). Αυτή η ετερογένεια στα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά αντικατοπτρίζεται και στις διαφορές στην επιβίωση μεταξύ των διαφόρων υποτύπων. Αν θέσουμε την 5ετια ως στόχο, η επιβίωση μπορεί να κυμανθεί από 30% σε κάποια Τ λεμφώματα έως 100% σε κάποιες περιπτώσεις οζώδους λεμφώματος (low grade non Hodgkin).
Ποια τα συχνότερα συμπτώματα;
Τα συχνότερα συμπτώματα είναι ανώδυνη διόγκωση λεμφαδένων, συνήθως στον λαιμό, τις μασχάλες ή τις βουβωνικές περιοχές, που μπορεί να συνοδεύεται από πυρετούς, εφιδρώσεις ή απώλεια βάρους, ή στην περίπτωση του λεμφώματος Hodgkin και από έντονο κνησμό. Αν οι προσβεβλημένοι λεμφαδένες βρίσκονται στον θώρακα ο ασθενής μπορεί να έχει βήχα ή δύσπνοια, και αν είναι στην κοιλία τότε μπορεί να εκδηλωθεί κοιλιακός πόνος, φούσκωμα, δυσκοιλιότητα ή διάρροια.
Αιτίες που το προκαλούν
Τις περισσότερες φορές ο λόγος ή η αιτία της εμφάνισης του λεμφώματος μας είναι άγνωστος. Ξέρουμε από την άλλη ότι ασθενείς που παίρνουν για μεγάλα διαστήματα φάρμακα που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό, ή όσοι υπεβλήθησαν σε μεταμόσχευση καρδιάς, πνεύμονα ή νεφρών έχουν αυξημένες πιθανότητες νόσησης. Το ίδιο συμβαίνει και με άτομα μειωμένης ανοσίας όπως οι ασθενείς με HIV. Επίσης ξέρουμε ότι τα λεμφώματα είναι πιο συχνά σε στενούς συγγενείς ατόμων που έχουν τα ίδια νοσήσει, χωρίς ωστόσο να έχουμε προσδιορίσει συγκεκριμένη γονιδιακή βλάβη που να μεταβιβάζεται/κληρονομείται από γενιά σε γενιά.
Διάγνωση και Θεραπεία
Η διάγνωση του λεμφώματος γίνεται μόνο μετά από βιοψία λεμφαδένα. Αυτό σημαίνει είτε αφαίρεση όλου ή τμήματος του λεμφαδένα, και εξετάζοντας τομές κάτω από το μικροσκόπιο. Το επόμενο βήμα είναι η σταδιοποίηση. Η εκτίμηση δηλαδή του αν η νόσος έχει επεκταθεί σε άλλα και ποια σημεία. Χρειαζόμαστε CT ή πιο πρόσφατα PET/CT τομογραφία. Σπανιότερα θα κάνουμε οστεομυελική βιοψία να δούμε αν υπάρχουν κύτταρα λεμφώματος στον μυελό των οστών, και ακόμα πιο σπάνια οσφυονωτιαία παρακέντηση ή MRI ώστε να διαπιστώσουμε εάν υπάρχει διήθηση από τη νόσο στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό ή στον εγκέφαλο. Τέλος απλές αιματολογικές εξετάσεις, καρδιολογικός και ιολογικός έλεγχος για τυχόν HIV ή ηπατίτιδες που μπορεί να έχει ο ασθενής, είναι απαραίτητα πριν από την έναρξη θεραπείας.
Με όλα τα παραπάνω στη διάθεση μας μπορούμε πλέον να σχεδιάσουμε την κατάλληλη θεραπεία. Αυτή μπορεί να είναι από απλή παρακολούθηση χωρίς φαρμακευτική παρέμβαση, μέχρι χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία ή συνδυασμό τους. Ανοσοθεραπεία, η ακόμα και κάποια πιο εξειδικευμένα φάρμακα που στοχεύουν συγκεκριμένα κυτταρικά στάδια της νεοπλασματικής διεργασίας είναι τα τελευταία χρόνια στη διάθεση μας, είτε για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας ή να μειώσουν την τοξικότητά της. Η κλασσική μεταμόσχευση αυτόλογων κυρίως αιμοποιητικών κυττάρων έχει ακόμα θέση, ιδίως σε περιπτώσεις υποτροπής της νόσου, αλλά έρχεται να συμπληρωθεί ή να υποκατασταθεί από κυτταρικές θεραπείες CAR-T. Τεχνική δηλαδή που περιλαμβάνει την αφαίρεση κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος από τον ασθενή, τα οποία τροποποιούνται γενετικώς με σκοπό να επαναπρογραμματιστούν ώστε να αναγνωρίζουν τα καρκινικά κύτταρα και να τα επιτίθενται.