«Ο τόπος μας είναι κλειστός. Τον κλείνουν οι δύο μαύρες Συμπληγάδες…»
Του φιλολόγου Ηλία Γιαννακόπουλου
Η αναφορά του πρωθυπουργού στο Σεφερικό στίχο πιστοποιεί με τον πιο εναργή τρόπο τη συνειδητοποίηση της διαχρονικής μοίρας της Ελλάδας. Βέβαια, αυτή η ομολογία δεν συνιστά κατ’ ανάγκην και μία μοιρολατρική στάση απέναντι στη ζοφερή πραγματικότητα. Η σωστή ανάγνωση της πραγματικότητας και της ιστορίας με τη συνακόλουθη αυτογνωσία (προσωπική και εθνική) συνιστούν τους αναγκαίους όρους για τη χάραξη της εθνικής στρατηγικής με στόχο την οικονομική και κοινωνική ανάταξη της χώρας.
Ο πανηγυρικός χαρακτήρας του πρωθυπουργικού διαγγέλματος όσο κι αν ενείχε πολιτικές σκοπιμότητες προκάλεσε αντιτιθέμενες κρίσεις όχι μόνο από την πλευρά της αντιπολίτευσης αλλά κι από ένα μεγάλο τμήμα του Ελληνικού λαού που παραμένει δύσπιστο στους ενοίκους της πολιτικής ηγεσίας.
Οι «Συμπληγάδες», οι «Κύκλωπες» και οι «Λαιστρυγόνες» που καθόρισαν τη μνημονιακή – και όχι μόνο – πορεία της Ελλάδας εξακολουθούν να φοβίζουν το λαό και να προβληματίζουν τους ειδικούς για την αισιόδοξη προοπτική υπέρβασης της κρίσης. Ωστόσο, αν πρώτα δεν διερευνηθεί η ταυτότητα αυτών των προβλημάτων – τεράτων (Συμπληγάδες – Κύκλωπες – Λαιστρυγόνες) κάθε προσπάθεια θα πέσει στο κενό, αφού ως έθνος θα υποπέσουμε στα ίδια λάθη και τότε θα οικτίρουμε τους άλλους για την τύχη μας.
«Είν’ η προσπάθειές μας σαν των Τρώων
θαρρούμε πως με απόφαση και τόλμη
θ’ αλλάξουμε της τύχης την καταφορά…
Αλλ’ όταν η μεγάλη κρίσις έλθει,
η τόλμη κι η απόφασίς μας χάνονται∙
… Όμως η πτώσις μας είναι βεβαία» («Τρώες», Κ. Καβάφης)
Επειδή οι θεοί προ πολλού εγκατέλειψαν την Ελλάδα και η επίκληση της τύχης είναι ατελέσφορη, κρίνονται αναγκαίες κι επιτακτικές οι απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα, αν θέλουμε ως άτομα κι έθνος να ακυρώσουμε την καβαφική βεβαιότητα περί «πτώσις».
ΕΡΩΤΗΜΑ 1ο: Η πηγή – ευθύνη της κρίσης: Για την οικονομική κατάρρευση και κοινωνικοπολιτική αποδιοργάνωση της χώρας μας οι ευθύνες βαραίνουν τον εξωγενή παράγοντα (Ξένοι τραπεζίτες – ΔΝΤ – παγκοσμιοποίηση…) ή και την εθνική μας αβελτηρία; Σίγουρα ο διεθνής παράγοντας (οικονομικά συμφέροντα – εθνικοί παρωπιδισμοί) δεν είναι και ο πιο πιστός μας σύμμαχος. Εμείς, όμως, πόσο αναγνωρίσαμε τις ευθύνες μας; Για όλα και πάντα φταίνε οι «άλλοι»; Τα αίτια ήταν καθαρά οικονομικά ή κάποια από αυτά ανιχνεύονται στην πολιτική ανικανότητα, στην κοινωνική αποσύνθεση και στην απουσία παιδείας;
ΕΡΩΤΗΜΑ 2ο: Το μέγεθος του χρέους: Πόσα δισεκατομμύρια χρωστάμε; Πολλοί μιλούν για 395 δις (190% του ΑΕΠ). Τελικά είναι διαχειρίσιμο το χρέος; Τα μνημόνια αύξησαν ή μείωσαν το χρέος; Η απομείωσή του μπορεί να επιτευχθεί με άλλο δανεισμό; Χρειαζόμαστε «περισσότερη εργασία και μικρότερες αποδοχές» (συντηρητική πολιτική) ή μία επιθετική πολιτική ανάπτυξης; Οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί της χώρας μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα πρόγραμμα οικονομικής απογείωσης. Οι διαφορές είναι θεμιτές, αρκεί να συγκλίνουν σε κάποια βασικά σημεία. Τελικά το μνημόνιο ήταν μία «συντεταγμένη χρεωκοπία» που κατ’ ευφημισμόν ονομάστηκε «βοήθεια αλληλεγγύης».
ΕΡΩΤΗΜΑ 3ο: Η κρίση μας δίδαξε; Πόσο ως άτομα – πολίτες και ως λαός συνειδητοποιήσαμε τις αδυναμίες και τα λάθη μας; Μπορέσαμε να εντοπίσουμε τη δομική αδυναμία του έθνους μας; Κατορθώσαμε να απεγκλωβιστούμε από τη ναρκισσιστική εθνική μας οίηση; Συνειδητοποιήσαμε την πολυπλοκότητα του διεθνούς σκηνικού στο οποίο θα πορευτούμε τις επόμενες δεκαετίες; Με ποιους θα πορευτούμε και με ποιες συμμαχίες; Ως πολιτικό σύστημα εξασφαλίσαμε το ελάχιστο της εθνικής συνεννόησης ή θα αυτοκαταστραφούμε από τον εθνοκτόνο μανιχαϊσμό μας (προοδευτικοί ≠ συντηρητικοί, δεξιοί ≠ αριστεροί, πατριώτες ≠ προδότες…). Μήπως ζούμε στη χώρα των Λωτοφάγων;
ΕΡΩΤΗΜΑ 4ο: Τα εθνικά μας πρότυπα: Ως έθνος εδώ και αιώνες αδυνατούμε να προσδιορίσουμε το εθνικό μας πρότυπο και με βάση αυτό να καθορίσουμε τον τρόπο σκέψης και δράσης μας. Είναι ο Οδυσσέας το πρότυπό μας (σύμβολο πολυμηχανίας και αντίστασης σε όλα τα στοιχεία που του φράζουν το δρόμο για την Ιθάκη), ο Σίσυφος (η ματαιότητα και το ατελέσφορο των προσπαθειών), ο Προμηθέας (σύμβολο εξέγερσης και ελευθερίας), ο Θερσίτης (πρότυπο πολιτικής ανυπακοής), η θεά Αθηνά (λογική, σοφία), το δίδυμο Απόλλων ≠ Διόνυσος (Λογική ≠ Συναίσθημα) ή ο Λεωνίδας των Θερμοπυλών; Τον εθνικό μας κορμό ποιος τον τρέφει περισσότερο ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, το παρεξηγημένο Βυζάντιο ή τα οράματα του 1821; Το θρησκευτικό στοιχείο σε ποιο βαθμό και πώς χρωματίζει την ταυτότητά μας (προσωπική και εθνική);
ΕΡΩΤΗΜΑ 5ο: Η παιδεία μας: Για πολλούς η παιδεία είναι ο μεγάλος ασθενής της χώρας μας. Η μνημονιακή δοκιμασία ανέδειξε και την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της παιδείας ως μοχλού διαμόρφωσης της ταυτότητάς μας. Χρειαζόμαστε παιδεία για παραγωγή επιστημόνων ή και για τη διαμόρφωση του πατριωτικού ήθους και του πολιτικού φρονήματος; Παιδεία για κατασκευή υπηκόων ή πολιτών; Μπορούμε να κάνουμε το βέλτιστο συνδυασμό; Χρειαζόμαστε το δικηγόρο, το μηχανικό, το βιολόγο αλλά έχουμε ανάγκη και από τον Έλληνα με δημοκρατικό ήθος. Ο Λόγος – με όλες τις σημασιολογικές του αποχρώσεις – κυριαρχεί στην παιδεία μας ή «συμπλέκεται» με το συναίσθημα και την άλογη «πίστη»; Αν συμβαίνει το δεύτερο, έτσι αιτιολογούνται οι πολυποίκιλες τερατογενέσεις της νεότερης Ελλάδας.
Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα επείγουν για να χαραχθεί η μετα-Μνημονιακή εποχή. Προέχει η καταγραφή των σημαντικότερων προβλημάτων του Ελληνισμού. Η υπογεννητικότητα απειλεί με βιολογική εξαφάνισης το έθνος μας. Η σαφής οριοθέτηση της ταυτότητάς μας κρίνεται επιτακτική στο παγκοσμιοποιημένο σκηνικό. Ποια τα γνωρίσματα της Ελληνικότητας στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες; Η διαμόρφωση μιας νέας ηθικής για την πολιτική και η αποενοχοποίηση της συναίνεσης θα συμβάλουν καταλυτικά στην προαγωγή της πολιτικής, ως της τέχνης του εφικτού. Επίσης σκόπιμος θεωρείται ο απεγκλωβισμός μας από φθηνούς μεσσιανισμούς που τρέφουν την αδράνεια, το λαϊκισμό και τον άγονο εθνικισμό.
Πρέπει να αποφασίσουμε, αν ως σύγχρονοι Οδυσσείς θα βαδίζουμε στα χνάρια του Ιδεαλισμού του Πλάτωνα ή του Ορθολογισμού του Αριστοτέλη. Αν θα διδαχτούμε σωστά τη σύνθεση των αντιθέσεων ως γονιμοποιό δύναμη για την πολιτική και κοινωνική ζωή (Ηράκλειτος).
Κι επειδή οι «καιροί ου μενετοί», οι απαντήσεις πρέπει να γίνουν προτάσεις και εθνικοί οδοδείκτες. Διαφορετικά κινδυνεύουμε να δικαιώσουμε τους στίχους του Σεφέρη:
«Μετακινώντας τσακισμένες πέτρες, ανασαίνοντας…
κολυμπώντας στα νερά τούτης της θάλασσας
χωρίς αφή
χωρίς ανθρώπους
μέσα σε μια πατρίδα που δεν είναι πια δική μας»
(«Μυθιστόρημα»).-