Το δάσος της Πάρνηθας φλέγεται. Ο Αττικός ουρανός έχει καλυφθεί από ένα σύννεφο στάχτης και καπνού. Η τεράστια φωτιά στον Έβρο μαίνεται για ακόμη μια μέρα με την καταστροφή στη Δαδιά να είναι ανυπολόγιστη. Την τελευταία δεκαετία μόνο, οι πυρκαγιές στην Ελλάδα είχαν ως συνέπεια 3,5 σχεδόν εκατομμύρια στρέμματα καμένης γης.
Πώς επηρεάζουν, όμως, όλα τα παραπάνω τις ζωές μας τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον; Ποιες είναι οι συνέπειες των εκπομπών του καπνού και των επιβλαβών αερίων και σωματιδίων που εκλύονται στην ατμόσφαιρα για την ανθρώπινη υγεία; Υπάρχει, τελικά, χρόνος να «προλάβουμε» τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και ποια η ευθύνη πολιτικών και πολιτών μπροστά σε αυτό το μεγάλο στοίχημα;
Η «Κ» αναζητά απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, μιλώντας, με τον κ. Αθανάσιο Νένε, καθηγητή Ατμοσφαιρικών Διεργασιών και επικεφαλής του αντίστοιχου εργαστηρίου (LAPI) στην Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης και διευθυντή του Κέντρου Μελετών Ποιότητας Αέρα και Κλιματικής Αλλαγής του Ινστιτούτου Επιστήμης Χημικών Μηχανικών του Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας στην Πάτρα.
«Ο αέρας που εισπνέουμε καθίσταται πιο τοξικός»
Την ώρα που η Αττική έχει παραδοθεί σε ένα πνιγηρό και ασφυκτικό «σύννεφο» στάχτης και καπνού, ρωτάμε τον κ. Νένε για τις συνέπειες του καπνού τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα στις ζωές και στην υγεία των ανθρώπων. «Ο καπνός και ό,τι εκπέμπεται από αυτόν παραμένει στην ατμόσφαιρα και γίνεται πιο τοξικός για πολύ καιρό μετά τη φωτιά, επομένως και ο αέρας που εισπνέουμε καθίσταται πιο τοξικός», απαντά. Ειδικότερα για τις φωτιές στην Αττική, επισημαίνει ότι «όταν καίγεται πολύ συχνά το δάσος, υπάρχει σημαντική έκθεση σε τοξικά σωματίδια, καθώς ακόμα και όταν σβηστεί η φωτιά, οι εκπομπές αυτών των σωματιδίων και άλλων ενώσεων που δημιουργούν σωματίδια θα συνεχίσουν».
Ακολούθως, τονίζει ότι εισπνέοντας αυτά τα τοξικά σωματίδια, ο οργανισμός μας «στρεσάρεται» και καθίσταται πιο ευάλωτος σε λοιμώξεις, σε καρδιακές προσβολές, σε εγκεφαλικά, σε πρόωρη γήρανση και σε άλλες παθήσεις. Αυτό σημαίνει, όπως σημειώνει, ότι πλήττονται αφενός όλες οι ευπαθείς ομάδες, αφετέρου προκύπτουν προγεννητικές επιβαρύνσεις στην υγεία των βρεφών και παιδιών.
Η «αλληλοτροφοδοτούμενη» σχέση πυρκαγιών και κλιματικής αλλαγής
«Οι φωτιές προέρχονται κατά κύριο λόγο από ανθρωπογενή παράγοντα. Η κλιματική κρίση δεν προκαλεί τα φαινόμενα, αλλά τα κάνει πιο έντονα και πιο δύσκολα στην αντιμετώπιση και διαχείρισή τους», απαντά, ακολούθως, ο κ. Νένες σε ερώτηση της «Κ» αναφορικά με την «αλληλοτροφοδοτούμενη» σχέση των μεγάλων πυρκαγιών και της κλιματικής κρίσης. Πώς, όμως, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής «γιγαντώνουν» τα φαινόμενα αυτά;
«H κλιματική αλλαγή προκαλεί υψηλότερες θερμοκρασίες και ξηρασία, με συνέπεια τα “στρεσαρισμένα” από αυτά τα φαινόμενα φυτά να μπορούν να καίγονται πιο εύκολα», εξηγεί, συμπληρώνοντας ότι «λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι περίοδοι υψηλής θερμοκρασίας κρατάνε περισσότερο και το οικοσύστημα “πιέζεται” ακόμα περισσότερο και το κάνει ακόμα πιο ευάλωτο στη φωτιά». Την ίδια στιγμή, θέτει ακόμα μία παράμετρο που αφορά το γεγονός ότι οι βροχοπτώσεις του χειμώνα σε καμένες εκτάσεις οδηγούν στην άνθηση θάμνων και άλλων «εύφλεκτων» φυτών που ενδέχεται στην επόμενη αντιπυρική περίοδο να «ανατροφοδοτήσουν» νέες πυρκαγιές.
Εκτός των άλλων, όμως, η Μεσόγειος αποτελεί έτσι κι αλλιώς ένα κλιματικό «hotspot» του πλανήτη. Ο κ. Νένες εξηγεί: «Η Μεσόγειος – βρίσκεται σε μία περιοχή του πλανήτη μας όπου το περιβάλλον τείνει να είναι πιο ξηρό – γι’αυτό και περιβάλλεται από ερήμους. Όσο παραπάνω θερμαίνεται ο πλανήτης, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το αποτύπωμα ξηρασίας στη Μεσόγειο, της οποίας το οικοσύστημα δεν έχει μεγάλο περιθώριο να αντισταθεί».
Μπορούμε να «προλάβουμε» την ερημοποίηση της Αττικής;
Με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη μέρα και στις συνέπειες των μεγάλων πυρκαγιών, τίθεται το ερώτημα: Πώς θα μοιάζει το περιβάλλον της Αττικής σε λίγα χρόνια; «Η φωτιά είναι ένα κομμάτι της ζωής του δάσους, ένας φυσικός κύκλος», μας λέει ο κ. Νένες, επισημαίνοντας, όμως, ότι «αν το δάσος καίγεται τόσο συχνά τότε αυτός ο “φυσικός κύκλος” θα καταρρεύσει, με συνέπεια να αλλάξει ριζικά η χλωρίδα της περιοχής».
«Υπάρχει μια τάση προς ερημοποίηση. Θεωρητικά θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Αθήνα σε 30 χρόνια θα μπορούσε να μοιάζει με το Μαρόκο», συνεχίζει. Για την ώρα, πάντως, ο ίδιος υιοθετεί μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση. «Αν σχεδιαστεί το σύστημα σωστά, με καλή χρήση υδάτινων πόρων, μπορούμε να αντισταθούμε σε αυτή την πορεία. Είναι στο χέρι μας. Άλλωστε το πρόβλημα είναι παγκόσμιο».
Τι σημαίνει, όμως, η φράση «είναι στο χέρι μας»; Μπορεί η επιστήμη να προβλέψει τις προεκτάσεις της κλιματικής κρίσης; «Έχουμε τα εργαλεία», δηλώνει στην «Κ» ο κ. Νένες, «τα επιστημονικά μοντέλα μπορούν να προβλέψουν τα φαινόμενα, και το κάνουν για δεκαετίες τώρα. Δεν μπορούν, όμως, να προσδιορίσουν τα πάντα με μεγάλη ακρίβεια την ένταση και τον ακριβή χρόνο εκδήλωσής τους. Από την άλλη το μήνυμά τους είναι σαφές, και συνάδουν με αυτά που βιώνουμε τώρα. Αποτελούν ένα σημαντικό πολύ εργαλείο για την ανάπτυξη πολιτικής για το μέλλον».
Ο ίδιος φέρνει για παράδειγμα τις περιπτώσεις των ακραίων φαινομένων των «κλιματικών hotspots», τα οποία «ενώ είχαν προβλεφθεί για μετά στο μέλλον, αποτελούν ήδη πραγματικότητα». Είναι ενδεικτική η ακόλουθη διαπίστωση του κ. Νένε: «Βιώνουμε καταστάσεις που περίμενα να βιώσουν τα παιδιά μου και τα εγγόνια μου. Νιώθω καμιά φορά σαν “Κασσάνδρα”, γιατί το κλίμα που είχαμε στην παιδική μας ηλικία δεν υπάρχει πια, αλλά πολλοί δεν μπορούν να το χωνέψουν».
«Διάσωση του κλίματος σημαίνει διάσωση του ανθρώπινου πολιτισμου»
Υπάρχει, τελικά, χρόνος μπροστά μας για να προλάβουμε τις εξελίξεις; «Πάντα υπάρχει χρόνος, αρκεί να μην περιμένουμε παθητικά», σημειώνει ο κ. Νένες, ο οποίος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη συνεργασίας επιστήμης-πολιτικής, στην κρισιμότητα τα κράτη να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες, στη λήψη πρωτοβουλιών για την αξιοποίηση άλλων πηγών ενέργειας εκτός των ορυκτών, καθώς και στην έμφαση που πρέπει να δοθεί στον «ανθρώπινο παράγοντα» και στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών.
Κλείνοντας, ο κ. Νένες στέλνει σαφές μήνυμα ότι «δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα και να πιστέψουμε ότι χάσαμε το παιχνίδι». Άλλωστε, το θέμα του κλίματος, όπως τονίζει, αφορά συνολικά τον ανθρώπινο πολιτισμό. «Ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει αναπτυχθεί ακριβώς επειδή το κλίμα για χιλιάδες χρόνια ήταν ήπιο, εύκρατο και σταθερό. Αν δεν αντιστρέψουμε την πορεία, η ύπαρξη μας, ο πολιτισμός μας, θα αλλάξει ριζικά γιατί δεν θα υπάρχει πιά το κλίμα που μας “έθρεψε”», καταλήγει.
kathimerini.gr