Δρ Βασιλική Ριζούλη
Παθολόγος Ογκολόγος
Επιστημονικά Υπεύθυνη Μονάδας Παθολογικής Ογκολογίας ΙΑΣΩ Θεσσαλίας
Η 13η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου του Παγκρέατος και στόχο έχει την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού για τον καρκίνο του παγκρέατος, ο οποίος είναι ένας από τους πιο επιθετικούς και θανατηφόρους τύπος καρκίνου.
Στην Ευρώπη και την Αμερική είναι ο τέταρτος πιο θανατηφόρος καρκίνος, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα, του γαστρεντερικού και του προστάτη, στους άνδρες και στις γυναίκες μετά τον καρκίνο του μαστού, του πεπτικού και του πνεύμονα.
Τι είναι όμως ο καρκίνος παγκρέατος;
Είναι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στους ιστούς του παγκρέατος. Το πάγκρεας αποτελείται από την εξωκρινή μοίρα, που παράγει το παγκρεατικό υγρό, το οποίο συμβάλει στη διάσπαση των λιπιδίων και των πρωτεϊνών και την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το λεπτό έντερο, και από την ενδοκρινή μοίρα, που εκκρίνει ορμόνες με κυριότερες την ινσουλίνη και το γλυκαγόνο. Πάνω από το 95% των καρκίνων του παγκρέατος αφορούν την εξωκρινή μοίρα, και μάλιστα το 85% όλων των περιπτώσεων αφορά το αδενοκαρκίνωμα του παγκρέατος.
Το κυψελιδικό καρκίνωμα και το παγκρεατοβλάστωμα είναι κάποιοι άλλοι ιστολογικοί τύποι που εμφανίζονται στην εξωκρινή μοίρα του παγκρέατος, αλλά είναι πολύ σπάνιοι.
Ένας σχετικά σπάνιος τύπος όγκου του παγκρέατος ο οποίος αναπτύσσεται στην ενδοκρινή μοίρα, είναι οι νευροενδοκρινείς όγκοι (NETs).
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Επειδή η ασθένεια συνήθως, παραμένει ασυμπτωματική για αρκετό καιρό, ο παγκρεατικός καρκίνος διαγιγνώσκεται συχνά σε προχωρημένο στάδιο, όταν δηλαδή, έχει προχωρήσει τοπικά ή έχει ήδη κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα. Κάποια από τα συμπτώματα που μπορούν να παρουσιαστούν είναι ίκτερος, κοιλιακό ή οσφυϊκό άλγος, ή μια ανεξήγητη απώλεια βάρους. Μερικές φορές μια νέα διάγνωση σακχαρώδη διαβήτη ή παγκρεατίτιδας, καλό θα είναι να συνοδεύεται από μια περαιτέρω διερεύνηση.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Σήμερα, δεν είναι ξεκάθαρο γιατί αναπτύσσεται ο παγκρεατικός καρκίνος. Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του παγκρέατος θεωρούνται ότι δεν σχετίζονται με κάποιο παράγοντα κινδύνου. Έχουν αναγνωριστεί όμως κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, όπως:
Τα γονίδια: Ορισμένες γονιδιακές μεταλλάξεις είναι γνωστό ότι σχετίζονται με καρκίνο του παγκρέατος. Οι περισσότεροι παγκρεατικοί καρκίνοι παρουσιάζουν μεταλλάξεις στα γονίδια KRAS (80%), p53 (50%) και p16, που σχετίζονται με τον έλεγχο της ανάπτυξης του όγκου. Άλλα γονίδια που εμφανίζουν μεταβολές ή μεταλλάξεις που σχετίζονται με τον καρκίνο του παγκρέατος είναι το CDKN2 (90%) και το DPC4/Smad4 (50%). Ένα γνωστό γονίδιο οι μεταλλάξεις του οποίου οδηγούν στο σύνδρομο του κληρονομικού καρκίνου μαστού και ωοθηκών είναι το BRCA 2 (αλλά και το BRCA 1) που επίσης συμμετέχει σε κάποιους παγκρεατικούς καρκίνους.
Σπάνια κληρονομικά σύνδρομα, όπως: η κληρονομική παγκρεατίτιδα, το σύνδρομο Peutz-Jeghers, το άτυπο οικογενές σύνδρομο με πολλαπλούς σπίλους μελάνωμα (FAMMM), το σύνδρομο κληρονομικού καρκίνου μαστού και ωοθηκών και ο κληρονομικός μη-πολυποδοειδής καρκίνος του παχέος εντέρου(HNPCC ή σύνδρομο Lynch) συνδυάζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης παγκρεατικού καρκίνου.
Κάπνισμα: 25% των ασθενών με παγκρεατικό καρκίνο είναι ή ήταν μακροχρόνιοι καπνιστές, ενώ ο κίνδυνος αυξάνεται εάν ο ασθενής έχει κάποιο από τα προαναφερθέντα γενετικά σύνδρομα.
Χρόνια παγκρεατίτιδα: Η χρόνια παγκρεατίτιδα, μετά τη πάροδο κάποιων δεκαετιών, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος του παγκρέατος. Ο κίνδυνος αυξάνεται όταν συνυπάρχουν οι γενετικοί παράγοντες και το κάπνισμα.
Παχυσαρκία: Υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ο κίνδυνος παγκρεατικού καρκίνου μπορεί να αυξάνεται ελαφρώς με την αύξηση του δείκτη μάζας σώματος.
Ηλικία: Ο κίνδυνος εμφάνισης παγκρεατικού καρκίνου αυξάνεται με την ηλικία. Ο παγκρεατικός καρκίνος διαγιγνώσκεται πιο συχνά μεταξύ 60 και 80 ετών.
Σακχαρώδης Διαβήτης: Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου του παγκρέατος και του σακχαρώδη διαβήτη, ωστόσο είναι πιθανότερο ο διαβήτης, σε κάποιες περιπτώσεις, να αποτελεί πρώιμη εκδήλωση του παγκρεατικού καρκίνου και όχι προδιαθεσικό παράγοντα.
Αλκοόλ/διατροφή: Υπάρχει η υποψία ότι ο αλκοολισμός και η υψηλή κατανάλωση κόκκινου και κατεργασμένου κρέατος συνδυάζονται με έναν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παγκρεατικού καρκίνου.
Πως γίνεται η διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου;
Σε πρώιμο στάδιο ο παγκρεατικός καρκίνος συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Έτσι, για ασθενείς που έχουν κάποια από τις προαναφερθείσες κληρονομικές καταστάσεις συνιστάται περιοδικός απεικονιστικός έλεγχος.
Για τη διάγνωση καθοριστικός είναι ο απεικονιστικός έλεγχος: ο ενδοσκοπικός υπέρηχος (EUS) που επιτρέπει τη λήψη βιοψίας ή/και η κυτταρολογική εξέταση δια λεπτής βελόνας (FNA), η αξονική τομογραφία με χρήση σκιαγραφικού, η μαγνητική τομογραφία και η μαγνητική Χολαγγειο – Παγκρεατογραφία (MRCP) έχουν την υψηλότερη ευαισθησία για την ανίχνευση ακόμη και μικρών αλλοιώσεων.
Η Ενδοσκοπική Παλίνδρομη Χολαγγειο – Παγκρεατογραφία (ΕRCP) είναι μια εξέταση κατά την οποία ένα ενδοσκόπιο χρησιμοποιείται για να φτάσει το ανώτερο μέρος του πεπτικού συστήματος και χρησιμοποιείται συχνά για να βρει και να άρει την απόφραξη του χοληδόχου πόρου από τον παγκρεατικό όγκο με τοποθέτηση ενδοπρόσθεσης (stent).
Η ιστοπαθολογική εξέταση μετά τη λήψη βιοψίας επιβεβαιώνει τη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου και θα δώσει περισσότερες πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά του όγκου. Είναι υποχρεωτική σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο όγκος δεν μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά ή όταν προγραμματίζεται άλλη θεραπεία πριν το χειρουργείο.
Για τον προγραμματισμό της θεραπευτικής προσέγγισης σημαντική είναι σταδιοποίηση της νόσου, η οποία είναι ο καθορισμός του μεγέθους του όγκου και της διήθησης των γύρω ιστών, της προσβολής των λεμφαδένων και η ανίχνευση μεταστάσεων ή διασποράς του καρκίνου σε άλλα όργανα του σώματος. Η σταδιοποίηση είναι θεμελιώδους σημασίας για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη θεραπεία. Όσο πιο πρώιμο είναι το στάδιο, τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση.
Ο σχεδιασμός της θεραπείας γίνεται από μια διεπιστημονική ιατρική ομάδα ειδικών, στο πλαίσιο του ογκολογικού συμβουλίου. Η θεραπεία συνήθως συνδυάζει παρεμβατικές μεθόδους, όπως χειρουργείο (όταν ένας όγκος είναι εξαιρέσιμος, δηλαδή όταν φαίνεται να είναι εντοπισμένος στο πάγκρεας και δεν διηθεί παρακείμενους ιστούς ή άλλα όργανα του σώματος), ακτινοθεραπεία, ή παρέμβαση στα καρκινικά κύτταρα σε όλο τον οργανισμό με συστηματική θεραπεία όπως τη χημειοθεραπεία, την ανοσοθεραπεία, ή θεραπείες μοριακής στόχευσης όταν πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια.