Θεόδωρος Θάνος-Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, δημότης Δήμου Μετεώρων
Τελευταία γίναμε μάρτυρες άλλης μιας γυναικοκτονίας. Μια γυναίκα δολοφονείται από τον πρώην σύντροφό της.
Συζήτησα αυτό το θέμα με τις φοιτήτριες και τους φοιτητές που έχουν επιλέξει το μάθημα της Κοινωνιολογίας των έμφυλων ανισοτήτων, αλλά και με σπουδαστές και σπουδάστριες που παρακολουθούν πρόγραμμα παιδαγωγικής κατάρτισης, επίσης, στο πλαίσιο σχετικού μαθήματος. Ξεκίνησα το μάθημα θέτοντας το ερώτημα: «Που κατά τη γνώμη σας οφείλεται η δολοφονία της γυναίκας από τον πρώην σύντροφό της»; Και στα δύο μαθήματα, η πρώτη απάντηση ήταν ακριβώς η ίδια: Αυτός ο άνθρωπος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον ενδοοικογενειακής βίας. Αν πράγματι υιοθετήσουμε μια τέτοια άποψη -χωρίς, όμως, να την αποκλείουμε-, τότε αυτός ο άνθρωπος θα εκδήλωνε μια γενικευμένη βία, ανεξαρτήτως φύλου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, η δολοφονία είναι έμφυλη.
Πολλά από αυτά τα εγκλήματα συνδέονται με την άρνηση των ανδρών να αποδεχτούν την απόφαση των γυναικών να χωρίσουν. Να θέσουν τέλος σε αυτή τη σχέση, είτε είναι γάμος είτε συμβίωση.
Οι άνδρες αυτοί φαίνεται ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν την απόφαση των γυναικών να χωρίσουν. Αυτό συμβαίνει γιατί έχουν κοινωνικοποιηθεί και λειτουργούν σε ένα περιβάλλον, σε μία κοινωνία που οι έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες είναι έντονες. Σε μία κοινωνία που «αποφασίζει» άνδρας. Η κοινωνία μπορεί να έχει σημειώσει πρόοδο στην άμβλυνση των έμφυλων ανισοτήτων και διακρίσεων, όμως, αυτές εξακολουθούν να υπάρχουν και καθορίζουν τα δικαιώματα των ανδρών και των γυναικών.
Σημαντικό ρόλο στη μετάδοση και διατήρηση των έμφυλων κοινωνικών ανισοτήτων και διακρίσεων διαδραματίζουν τα έμφυλα κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία εμπεριέχουν μια μακρά ιστορικότητα. Πριν ακόμα γεννηθεί ένα παιδί το περιβάλλον το οποίο θα αντικρύσει για πρώτη φορά είναι γεμάτο έμφυλα στερεότυπα. Τα μπαλόνια έξω από το δωμάτιο στη μαιευτική κλινική, τα ρούχα, τα παιχνίδια, ο τρόπος που θα διακοσμηθεί το δωμάτιο, κ.λπ. αποτελούν επιλογές που γίνονται βάσει των έμφυλων στερεοτύπων. Τα έφμυλα στερεότυπα είναι παντού και παντοδύναμα. Κατευθύνουν τις επιλογές, προτιμήσεις, σκέψεις, τρόπους συμπεριφοράς των ανθρώπων με έναν τρόπο ασυνείδητο. Οι άνθρωποι τα μαθαίνουν με τη γέννησή τους με έναν τρόπο μη συνειδητό, με έναν τρόπο βιωματικό. Τα έμφυλα στερεότυπα σωματοποιούνται και ο «ξεριζωμός» τους γίνεται ακόμα πιο δύσκολος.
Τα έμφυλα στερεότυπα εμφανίζουν τους άνδρες πιο δυνατούς, κυρίαρχους σε σχέση με τη γυναίκα. Τα έμφυλα στερεότυπα βασίστηκαν στην αντίθεση/διάζευγμα «μέσα»/«έξω», η οποία συνδέεται με τον καταμερισμό εργασίας. Ο άνδρας έξω από το σπίτι, εργάζεται, αποκτά χρήματα και οικονομική και κοινωνική δύναμη στο δημόσιο βίο. Η γυναίκα μέσα στο σπίτι, χωρίς εργασία, «υπηρετεί» τα μέλη της οικογένειας, χωρίς χρήματα, χωρίς οικονομική αυτονομία και αποκλεισμένη «κοινωνικά» περιορισμένη στον ιδιωτικό βία. Η γυναίκα ήταν αποκλεισμένη από την εκπαίδευση, από την πολιτική, από την εργασία.
Σήμερα, βέβαια, η κοινωνία έχει προχωρήσει. Ωστόσο πόσες φωνές ανδρών, δεν δηλώνουν ότι «εγώ τη γυναίκα μου τη θέλω μέσα στο σπίτι να ασχολείται με την ανατροφή των παιδιών»; Δυστυχώς πολλές τέτοιες φωνές ακόμα και σήμερα. Και μάλιστα από διάσημους ανθρώπους, με συμβολή στο δημόσιο βίο και επιρροή στην επικράτηση των αντιλήψεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, παλαιότερα, δεν υπήρχε καν η σκέψη μια γυναίκα να χωρίσει τον άνδρα της. Και να μια γυναίκα την «παρατούσε» ο άνδρας (ναι, δεν τη χώριζε την παρατούσε ο άνδρας), στιγματιζόταν αρνητικά. Τι έκανε η γυναίκα ; Υπέμενε τη βία χάρη της οικογένειας. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, ο άνδρας ήταν αυτός που θα αποφάσιζε αν θα διαλύσει τον γάμο, όχι η γυναίκα. Η γυναίκα στιγματιζόταν κοινωνικά. Εκφράσεις του τύπου «αν ήθελε αυτή θα κρατούσε το σπίτι, θα είχε τον τρόπο», «κάτι θα έκανε για να την δέρνει ο άνδρας της» κ.λπ. συνδέονται με τα έμφυλα κοινωνικά στερεότυπα εις βάρος των γυναικών.
Η κοινωνία, ευτυχώς, έχει κάνει πρόοδο στο θέμα των έμφυλων στερεοτύπων. Ωστόσο, αυτά υπάρχουν ακόμα και ορισμένα άτομα, παρά την κοινωνική αλλαγή, είναι εγκλωβισμένοι σε αυτά. Νομίζουν [όπως δυστυχώς συμβαίνει σε πολλές κοινωνίες ακόμα] ότι οι γυναίκες τους ανήκουν. Νομίζουν ότι η γυναίκα δεν έχει το δικαίωμα να τους χωρίσει. Με βάση αυτή την αντίληψη και σε συνδυασμό με άλλες παραμέτρους/παράγοντες, όπως αυτήν που περιέγραψαν οι φοιτητές/τριες [του μεγαλώματος σε ένα περιβάλλον με ενδοοικογενειακή βία], οι άνδρες ασκούν βία στις γυναίκες τους, η οποία, όταν δεν σταματά, μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στον θάνατο.
Σε μια κοινωνία που θέλει να είναι δημοκρατική, να μην υπάρχουν έμφυλες ανισότητες θα έπρεπε να υπάρχουν όλες οι αναγκαίες δομές για την υποστήριξη των γυναικών και την παροχή ψυχολογικής, ιατρικής, κ.λπ. βοήθειας των ανδρών που ασκούν βία.
Πράγματι, αν με τις καταγγελίες της 26χρονης, υπήρχαν οι κατάλληλες δομές και αυτός ο άνδρας έχει φιλοξενηθεί σε αυτές είναι πιθανόν αυτός ο άνδρας να σταματούσε να ασκήσει βία και δεν θα χανόταν άλλη μια ζωή.
Πράγματι, αν οι έμφυλες διακρίσεις και ανισότητες είχαν μειωθεί σημαντικά τότε δεν θα υπήρχε έμφυλη βία σε τόση μεγάλη συχνότητα και σε τόση ακραία ένταση.
Η κοινωνία πρέπει να αλλάξει. Και η αλλαγή αυτή προϋποθέτει έμφυλη ισότητα. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζονται από τη μια μεριά πολιτικές που ενισχύουν την έμφυλη ισότητα και εκπαίδευση χωρίς έμφυλα στερεότυπα.