Του Αχιλλέα Οικονόμου
Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό. Γεννημένος στα μέσα της δεκαετίας του 70, δεν έχω ζήσει ούτε πολέμους, ούτε δικτατορίες. Αντίθετα και παρά την εντελώς ανιστόρητη άποψη που επικρατεί σε πολλούς, μεγάλωσα στη δημοκρατικότερη και ειρηνικότερη περίοδο του σύγχρονου Ελληνικού κράτους, αυτή της μεταπολίτευσης.
Κυρίως όμως δεν έζησα εμφύλιο. Η περίοδος αυτή, είναι με τον τρόπο της γραμμένη στις σελίδες της οικογενειακής μου ιστορίας.
Ο παππούς μου από την πλευρά του πατέρα μου, του οποίου το όνομα φέρω, ήταν κομμουνιστής. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου εκτελέστηκε για παραδειγματισμό ένας από τα αδέρφια του στην πλατεία του χωριού, ενώ ο ίδιος υπέστη φυλακίσεις, εξορίες, εξευτελισμούς και δυο απόπειρες δολοφονίας. Όλα τα αδέρφια του είχαν την ίδια τύχη. Γνωρίζω πολλές ιστορίες από εκείνα τα χρόνια, αλλά καμία από τον ίδιο! Προτιμούσε να μιλά για τις εμπειρίες του στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, ενώ η μόνη εμφυλιακή ιστορία που ανέφερε ήταν ότι κάποτε κοντά στην Πύλη Τρικάλων τον έπιασε μια ομάδα, τον έβαλαν να σκάψει το λάκκο του και τον έθαψαν ζωντανό. Ευτυχώς τον έσωσε κάποιος τρίτος. Την ιστορία αυτή την εξιστορούνταν για να μας πει πως μετά από κάποια χρόνια συνάντησε τον αρχηγό της ομάδας, τον χαιρέτησε και τον ρώτησε αν τον θυμόνταν! Στις συχνές ερωτήσεις μου να μου περιγράψει γεγονότα της εποχής η απάντησή του ήταν μονότονη: “δεν έχουν σημασία πλέον αυτά”.
Οι γονείς της μητέρας μου ήταν “εθνικόφρονες”. Στον εμφύλιο, μια ομάδα κομμουνιστών συγκέντρωσε κόσμο από διάφορα χωριά και τους δολοφόνησε στην τοποθεσία “Νταλαμάνι” κοντά στα Δερβίζαινα Ιωαννίνων. Εκεί έχασαν τη ζωή τους ο προπάππος (πατέρας του παππού μου) και δύο αδέρφια της γιαγιάς μου! Δε θυμάμαι ποτέ τη γιαγιά μου να αναφέρεται σε αυτά τα γεγονότα. Όταν τη ρωτούσα, η απάντησή της ήταν μονότονη: “τι τα θες παιδάκι μου τώρα αυτά, δεν έχουν πια σημασία”.
Όντως, για πολλά χρόνια, η συζήτηση για την εγχώρια εμφύλια διαμάχη γινόταν μόνο σε πλαίσιο ιστορικό. Τόσο για την καθημερινότητά μας, όσο και για το δημόσιο πολιτικό διάλογο δεν είχε πράγματι “καμία σημασία”. Προσωπικά, τοποθετούσα την συμβολική και οριστική λήξη της εμφυλιακής ρητορικής στην κορυφαία σκηνή του Θόδωρου Αγγελόπουλου στο Ταξίδι στα Κύθηρα, όπου ο δεξιός και διώκτης του Παπαγιαννόπουλος λέει στον αριστερό Κατράκη, ανάβοντας τσιγάρο: “χωριστήκαμε, πήγες εσύ από εκεί, εγώ από εδώ. Χάσαμε και οι δυο!”
Μέχρι που “ήρθαν οι μέλισσες” δηλαδή η διχαστική ρητορική στα χρόνια της κρίσης. Διάφοροι νεοκομμουνιστές του φραπέ και του club sandwich αναζήτησαν στη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ηθικά πλεονεκτήματα και οικογενειακές δικαιώσεις (μέσω και διορισμών βέβαια) ανασύροντας μια εν πολλοίς ξεχασμένη μετεμφυλιακή ρητορική. Από την άλλη, δήθεν φιλελεύθεροι αλλά συμπαθούντες και νοσταλγούντες ένδοξες περιόδους του Έθνους αναζητούν ιστορικές δικαιώσεις σε οτιδήποτε διχαστικό βολεύει το δικό τους αφήγημα. Χαρακτηριστικά, χθες διάβασα νεκρολογία της αείμνηστης Ζωής Λάσκαρη, με επικέντρωση στον δολοφονημένο από τους κομμουνιστές πατέρα της!
Το στοίχημα της επόμενης Ελλάδας, της (επιτέλους) μεταμνημονιακής Ελλάδας δεν είναι μόνο οικονομικό. Έχει να κάνει κύρια με την οριοθέτηση της χώρας στο μέλλον, ξεπερνώντας ανώριμα αφηγήματα, που στο τέλος δεν είναι καν βιωματικά για τους εκφραστές τους. Η εξέλιξη και η πρόοδος είναι στο μέλλον και μόνο εκεί. Οι σχεδόν αγράμματοι παππούδες μου το είχαν σαφώς καταλάβει.
*Ο Αχιλλέας Οικονόμου είναι ψυχίατρος, πρώην νομαρχιακός σύμβουλος Τρικάλων, ιδρυτικό μέλος της «Ώρας Αποφάσεων».