Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι μπροστά μας . Οι έντονες περίοδοι ξηρασίας και τα πλημμυρικά φαινόμενα θα είναι στην κανονικότητα. Οι σκέψεις μας, οι στόχοι και ο προγραμματισμός μας πρέπει να αναθεωρηθούν.
Η παραγωγική συνδρομή της θεσσαλικής πεδιάδας και το πρόβλημα.
Η πεδιάδα της Θεσσαλίας μπορεί να θρέψει την χώρα αλλά χρειάζεται νερό. Η ορθολογική διαχείριση του νερού μέσω της αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών πρέπει να είναι βασική επιλογή, δεν μπορεί όμως να έχει άμεσα αποτελέσματα. Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών δεν διατάσσεται, θέλει τον χρόνο της για να μην έχει κοινωνικές επιπτώσεις και θέλει και μέσα (βλ στη παρ επιπτώσεις στην αγροτική οικονομία). Και πάλι όμως θα αντλούμε νερό, βεβαίως λιγότερο, και θα καταναλώνουμε ενέργεια για την άντληση του από όλο και πιο βαθιά στρώματα επιβαρύνοντας το κόστος παραγωγής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είμαστε σε μια διαδικασία φυσικής καταστροφής. Στον Θεσσαλικό κάμπο σήμερα λειτουργούν 33.500 γεωτρήσεις!!!!!. Είναι φυσικό ο υδροφόρος ορίζοντας της να καταστρέφεται. Το τραγικότερο όμως όλων είναι ότι γνωρίζουμε και αναγνωρίζουμε ότι καταστρέφεται, έχουμε όμως την εντύπωση ότι ο υδροφόρος ορίζοντας απλώς υποβιβάζεται και συνεπώς θα έχουμε την δυνατότητα να τον επαναφέρουμε όταν θα πράξουμε τα δέοντα, εντύπωση που απενοχοποιεί την βόλεψη μας και επιτείνει την αναβλητικότητα μας. ΛΑΘΟΣ. Παράλληλα με τον υποβιβασμό του υδροφόρου ορίζοντα επέρχεται σταδιακά και η καταστροφή του.
Η ερημοποίηση και η μη αναστρέψιμη υφαλμήρωση είναι εντός των πυλών και το γνωρίζουμε. Οι αντλήσεις πρέπει να σταματήσουν με σταθερούς και γρήγορους ρυθμούς ώστε να βοηθηθεί η φύση να αποκαταστήσει την ισορροπία της. Στο μέλλον θα υπάρξει πρόβλημα και στην ύδρευση των πόλεων, των οικισμών και των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Πως όμως θα αρδευτεί ο θεσσαλικός κάμπος; Πως θα υδροδοτηθούν τα αστικά κέντρα και η λοιπή παραγωγή;
Η δημιουργία λιμνοδεξαμενών .
Η Θεσσαλία στην κανονικότητα της εκτός δηλ από τα πλημμυρικά φαινόμενα (800χιλ είχε ο Daniel σε τρεις μέρες) έχει ετήσιο υδρολογικό φορτίο 600 χιλιοστά. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού, λόγω του οριζόντιου ανάγλυφου, χάνεται δια της εξάτμισης και δια του Πηνειού στην θάλασσα. Μικρό μέρος, κυρίως στα ανατολικά ορεινά της Πίνδου, εμπλουτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα. Μέρος αυτού του υδρολογικού δυναμικού μπορούμε και πρέπει να το αξιοποιήσουμε με την κατασκευή λιμνοδεξαμενών. Τα έργα αυτά, πέραν της χρήσης του αποθηκευμένου νερού, εμπλουτίζουν άμεσα και τον υδροφόρο ορίζοντα. Η δυτική Ελλάδα έχει διπλάσιο περίπου υδρολογικό φορτίο. Αυτό μπορεί με ορθολογικό τρόπο να αξιοποιηθεί. Η πρώτη εκτροπή νερού από τον Αχελώο στην Θεσσαλία έγινε την δεκαετία του 50 με την λίμνη του Μέγδοβα (λίμνη Πλαστήρα) δια του ΥΗ/Σ Ταυρωπού που αρδεύει με τον παραδοσιακό βέβαιο τρόπο (κανάλια) και υδρεύει την Καρδίτσα . Οι λιμνοδεξαμενές λειτουργούν και ως ανάσχεση στα πλημμυρικά φαινόμενα. Με τις πρόσφατες πλημμύρες βιώσαμε και την άλλη όψη των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Οι λίμνες προγραμματισμένα μπορούν να αδειάζουν έως τον βαθμό που καθορίζεται από την τεχνική μελέτη, ώστε να λειτουργούν ως αποθήκες νερού και να επιβραδύνουν την ροή των υδάτων ανακουφίζοντας τα κατάντη.
Π΄χ. Τα φράγματα Μουζακίου και Πύλης-εφ όσον κατασκευασθούν- θα έχουν ωφέλιμο όγκο αποθήκευσης νερού 573 εκατ μ3.
Η εκτροπή του Αχελώου.
Το έργο σχεδιάστηκε ως ενεργειακό και παράλληλα και εν κρυπτώ (διότι δεν χρηματοδοτούνταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση ) ως αρδευτικό. Από τότε το πρόβλημα συνίσταται στην ποσότητα νερού που θα εκτρέπεται. Υπάρχει βάσιμη επιφύλαξη ότι μεγάλες ποσότητες νερού θα δημιουργήσουν πρόβλημα στον ρου, στα οικοσυστήματα και στην εκβολή του Αχελώου. Η αρχική μελέτη προέβλεπε 1100εκατ μ3, μετά περιορίστηκε στα 600εκατ μ3 και η τελευταία απόφαση του ΣΤΕ μιλά για 250εκατ μ3. Πως μπορούμε όμως να αξιοποιήσουμε τα όρια που έθεσε η απόφαση του ΣΤΕ, ώστε να επιτύχουμε την ενίσχυση της άρδευσης της θεσσαλικής πεδιάδας που είναι πλέον φυσική αναγκαιότητα;
Η αλλαγή στην φύση του έργου. Η μικρή αρδευτική εκτροπή.
Ο στόχος της ενίσχυσης της άρδευσης της πεδιάδας και εμμέσως της ενίσχυσης του υδροφόρου ορίζοντα μπορεί να επιτευχθεί, αρκεί να αλλάξει η φύση του έργου. Το έργο σχεδιάστηκε ως ενεργειακό, με παράλληλο στόχο την άρδευση του κάμπου. Η φύση αυτή του έργου πρέπει να εγκαταλειφθεί ως πρωτεύων στόχος και η εκτροπή πρέπει να μελετηθεί ως έργο καθαρά αρδευτικό. Παράλληλα με την αρδευτική λειτουργία θα συνεισφέρει στην ενεργειακή εκμετάλλευση τους όταν δεν χρειάζεται άρδευση ή με ανακυκλούμενη κυκλοφορία του νερού.
Γιατί:
Τα υδροηλεκτρικά για να λειτουργήσουν απαιτούν ροή μεγάλων ποσοτήτων νερού. Ως στοιχείο αναφέρω ότι το γειτονικό μας υδροηλεκτρικό του Ταυρωπού στην Καρδίτσα σε πλήρη λειτουργία χρειάζεται 1584μ3/λεπτο, δηλαδή μπορεί να κατακλύσει με ένα μέτρο ύψος έκταση 1,5 στρέμμα σε ένα λεπτό. Το νερό αυτό εν πολλοίς πάει χαμένο.
Το νερό που θα χρησιμοποιεί το Υ/Η σταθμός Μουζακίου όπως προβλέπεται στην εκτροπή θα είναι πολλές φορές περισσότερο (η σήραγγα προσαγωγής θα έχει διάμετρο 8,00μ! και με αρδευτικές διώρυγες το νερό θα διοχετεύεται τελικά στον Πηνειό και δι΄ αυτού στην θάλασσα. Η αρδευτική συνεισφορά του νερού αυτού θα είναι περιορισμένη σε μια μικρή ζώνη ένθεν και ένθεν των διωρύγων και του ποταμού , η δε άντληση θα γίνεται με την χρήση ρεύματος και καυσίμων, ενδεχομένως μη ελέγξιμα και αλόγιστα. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι το προσδοκώμενο των ποσοτήτων νερού που θα εκτρέπονται από τον Αχελώο και τελικά μεγάλη ποσότητα του νερού θα χύνεται στην θάλασσα. Πρέπει συνεπώς να αλλάξει η φύση του έργου και από ενεργειακό-αρδευτικό να γίνει καθαρά αρδευτικό. Φυσικά αυτό προς αποφυγή σύγχυσης δεν αφορά το έργο της Μεσοχώρας το οποίο είναι στον ρου του Αχελώου, δεν αποτελεί μέρος της εκτροπής και είναι έργο καθαρά ενεργειακό. Η εκτροπή προβλέπει την δημιουργία τριών λιμνών δια των φραγμάτων Μουζακίου, Πύλης και Μαυροματίου.
Οι τεχνητές λίμνες Μουζακίου και Πύλης σύμφωνα με την υποβαλλόμενη πρόταση πρέπει να δημιουργηθούν ώστε, ως λιμνοδεξαμενές, να συγκεντρώνουν τα τοπικά υδρολογικά φορτία και παράλληλα κατά την ποτιστική και άνομβρη περίοδο (Ιούνιος έως Σεπτέμβριος) να εμπλουτίζονται από την εκτροπή ποσότητας των νερών του Αχελώου (η σήραγγα είναι ήδη διανοιγμένη, χρειάζεται επένδυση), με ποσότητες (εγκεκριμένες από το ΣΤΕ) που δεν επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία στην Δυτική Ελλάδα. Το νερό των λιμνών θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο για άρδευση στις ποτιστικές περιόδους (στην υπόλοιπη περίοδο θα γίνεται ενεργειακή εκμετάλλευση τους) , με σύστημα διανομής κλειστών αγωγών πιέσεως (όπως το έργο Σμοκόβου), και όπως το σύστημα υδροδότησης των πόλεων που είναι κλειστό κύκλωμα και για να υπάρξει παροχή πρέπει να ανοίξει η βρύση. Πριν την ξηρική περίοδο οι λίμνες θα είναι γεμάτες από το τοπικό υδρολογικό φορτίο του χειμώνα και κατά την περίοδο ξηρασίας οι λίμνες θα εμπλουτίζονται από τον Αχελώο ελεγχόμενα και ανάλογα με τις ανάγκες άρδευσης στην πεδιάδα αλλά πάντως εντός των ορίων του ΣΤΕ και από τις βροχές – πλημμύρες που φέρνει η κλιματική αλλαγή και ο αντικυκλώνας της Μεσογείου.
Συμπερασματικά οι λίμνες αυτές κατά την διάρκεια της ξηρικής περιόδου θα υπολογίζονται γεμάτες 2 φορές ήτοι θα μπορούν να παρέχουν περίπου ένα δισεκατομμύριο μ3 (1.000.000.000μ3) προς άρδευση που με διανομή με κλειστό κύκλωμα αγωγών πιέσεων μπορεί να αρδεύσει πολύ μεγάλες εκτάσεις.
Έτσι με τον τρόπο αυτό θα χρησιμοποιείται πολλαπλάσια λιγότερη ποσότητα νερού που θα καλύπτει ανάγκες πολύ μεγαλύτερης στρεμματικής έκτασης από τον κλασσικό τρόπο άρδευσης με ανοικτούς αγωγούς. Η ποσότητα νερού έτσι θα είναι ελέγξιμη και θα μπορεί να εφαρμοστεί πολιτική ορθολογικής χρήσης και περιορισμού της σπατάλης.
Η διανομή με αγωγούς πίεσης είναι οικονομικότερη στην κατασκευή, έχει ευελιξία, πολλαπλές εφαρμογές (ύδρευση, βιομηχανική χρήση, πυροσβεστική χρήση κ.λ.π), δυνατότητα ελέγχου, οικονομία στην ποσότητα κατανάλωσης και δεν απαιτεί ενέργεια στην χρήση του (το απόλυτο ισοδύναμο στις αυξήσεις που επιβάλλονται στο αγροτικό πετρέλαιο και το ρεύμα).
Επιπτώσεις στην Αγροτική οικονομία.
Ο τρόπος αυτός άρδευσης θα επιφέρει άμεσα στην αγροτική παραγωγή:
Α. μείωση του κόστους παραγωγής κατά 13% λόγω μη κατανάλωσης ενέργειας.
Β. Αύξηση της ποιότητας και της ποσότητας των παραγόμενων προϊόντων λόγω του ποτίσματος με σταγόνα στην ρίζα του φυτού, αυξήσεις που θα μειώσουν τα έξοδα και θα αυξήσουν τα έσοδα των αγροτών.
Γ. Συνέπεια του στάγδην ποτίσματος θα είναι η δραματική μείωση των φυτοφαρμάκων και λιμασμάτων που θα επιφέρει και άλλη μείωση του κόστους .
Δ. μείωση του κόστους εργασίας λόγω λιγότερων εργατικών για καθαρισμό ζιζανίων και λιγότερων φαρμάκων και λόγω αυτοματισμού των ποτισμάτων.
Ε. καλύτερη εκμετάλλευση των εκτάσεων στην αμειψισπορά.
Ζ. Αύξηση των εκμεταλλεύσιμων εκτάσεων από 2,5 εκ στρέμματα που εκτιμάται ότι είναι σήμερα, στα 4 εκ στρεμ που ήταν τις προηγούμενες δεκαετίες. Στην αύξηση των εκτάσεων μπορούν να προστεθούν και οι ξηρικές και όξινες εκτάσεις (στα Τρίκαλα μόνο όξινα με PH 4 έως 7 είναι 40 χιλ στρεμ) που μπορούν λόγω της ύπαρξης πίεσης στους αγωγούς νερού να αρδευτούν, προσθέτοντας εκτάσεις παρθένες που θα επιφέρουν αυξημένη ποιότητα στα προϊόντα.
Η. Τα πιο πάνω, θα επιφέρουν ως φυσική συνέπεια την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών που στην σειρά τους , θα φέρει δευτερογενή παραγωγή και μεταποίηση. Η αναδιάρθρωση η μεταποίηση και το logistics θα καταστήσουν την Θεσσαλία τον μπαξέ της Ευρώπης και την πλουσιότερη περιφέρεια της Ελλάδος.
Τέτοια ώρα…;
Έχει η χώρα τώρα την δυνατότητα να εκτελέσει τέτοια έργα; Ειδικά τώρα που η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας είναι ένα από τα βασικά κλειδιά για την ανάπτυξη, τα αναπτυξιακά σχέδια πρέπει, χωρίς μεμψιμοιρίες, να αποτελούν προτεραιότητα. Δεν πρόκειται περί γιγαντιαίου έργου όπως διαφημίστηκε ή δυσφημίστηκε κατά περίπτωση. Το έργο αυτό, ως βασική κατασκευή, πέραν της των φραγμάτων που είναι συνήθη και τέτοια έχουν γίνει πολλά στην χώρα και των απαλλοτριώσεων των κατακλυζόμενων εκτάσεων έργα που πρέπει να εκτελεσθούν χωρίς διακοπή, η υπόλοιπη κατασκευή του δικτύου των αγωγών έχει ευελιξία, μπορεί να εκτελείται σταδιακά και σύμφωνα με τις δυνατότητες χρηματοδότησης, Η χρηματοδότηση των έργων μπορεί να ενταχτεί άμεσα στα έργα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και ως αντιπλημμυρικό έργο.
ΥΓ: Ευχαριστώ τον Γεωπόνο κ Δημήτρη Τσιούτσια, τέως Νομαρχιακό Σύμβουλο και τέως Δ/ντη της Βιομηχανίας Ζαχάρεως για την στοιχεία που μου παρείχε σε ότι αφορά την αγροτική παραγωγή στην Θεσσαλία.
Θανάσης Ευαγγελόπουλος
Πολιτικός Μηχανικός
τέως πρόεδρος του Συλλόγου Μηχανικών Νόμου Τρικαλων
τέως Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Μηχανικών Εργοληπτών Δημ Έργων Δυτ Θεσσαλίας
τέως Αντιδήμαρχος του Δήμου Τρικκαιων.