Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Ι. Βλαχοστέργιος M.D., Ph.D., Παθολόγος – Ογκολόγος, Επιμελητής Α΄Ογκολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ Θεσσαλίας, τ. Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Cornell, ΗΠΑ.
Μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης
Κλινικές μελέτες εξετάζουν συγκεκριμένες δίαιτες, συμπληρώματα διατροφής και φαρμακευτικούς παράγοντες που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης του κολοορθικού καρκίνου. Για παράδειγμα, η ασπιρίνη μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της εμφάνισης της νόσου αλλά μπορεί να έχει σημαντικές παρενέργειες. Μελετάται κατά πόσο τα οφέλη υπερτερούν έναντι των επιπλοκών σε συγκεκριμένες ομάδες ατόμων υψηλού κινδύνου.
Προσυμπτωματικός έλεγχος
Εξετάζονται νέες μέθοδοι πρώιμης διάγνωσης, π.χ. ειδικές εξετάσεις αίματος καθώς και η βελτίωση των υπαρχόντων μέσων ανίχνευσης είτε με εξέταση των κοπράνων είτε με ενδοσκοπικό έλεγχο του παχέος εντέρου.
Διάγνωση
Επιχειρείται η μοριακή ταξινόμηση του κολοορθικού καρκίνου σύμφωνα με διαφορετικά προφίλ γονιδιακών αλλαγών και χαρακτηριστικά γνωρίσματα των όγκων. Αυτή μπορεί να οδηγήσει σε πληρέστερη κατανόηση της εξέλιξης της νόσου καθώς και στην εξατομίκευση της θεραπείας για κάθε ασθενή (ογκολογία ακριβείας).
Γονιδιακός έλεγχος για την υποβοήθηση της θεραπείας
Προχωράει η ανάπτυξη συγκεκριμένων τεστ γονιδιακού ελέγχου που μπορεί να βοηθήσει στο να προβλεφθεί ποιοι ασθενείς έχουν υψηλό κίνδυνο υποτροπής μετά τη χειρουργική εξαίρεση.
Υγρή βιοψία για το σχεδιασμό της θεραπείας
Η υγρή βιοψία είναι στην ουσία ένα δείγμα περιφερικού αίματος που περιέχει καρκινικά κύτταρα και τμήματα γενετικού υλικού DNA από τον καρκίνο. Η υγρή βιοψία μπορεί επίσης να προέρχεται από ένα δείγμα ούρων, ή υγρού που συλλέγεται από το θώρακα (πλευριτικού), την περιτοναϊκή κοιλότητα (ασκιτικού) ή το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλονωτιαίου). Το DNA από την υγρή βιοψία εξετάζεται για την παρουσία συγκεκριμένων γονιδιακών μεταλλάξεων που μπορεί να βοηθήσουν στην επιλογή της πιο κατάλληλης στοχεύουσας αντικαρκινικής θεραπείας. Επιπρόσθετα, εάν τα επίπεδα DNA του καρκίνου αυξάνονται σε μια επαναληπτική υγρή βιοψία, είναι προβλεπτικός παράγοντας υποτροπής του καρκίνου μετά τη θεραπεία.
Νεότερες θεραπείες
Χειρουργική εξαίρεση και επεμβατικές θεραπείες
Η χειρουργική του κολοορθικού καρκίνου εξελίσσεται. Μελετάται η διαπρωκτική προσπέλαση για τον καρκίνο του ορθού με σκοπό την αποφυγή τομών στο δέρμα. Εξετάζεται επίσης η επιλογή του ιδανικού χρονικού σημείου της επέμβασης στο ορθό μετά από εισαγωγική χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία, με σκοπό τη μέγιστη ελάττωση των διαστάσεων του όγκου προεγχειρητικά.
Μερικές φορές όταν ο κολοορθικός καρκίνος υποτροπιάζει, αναπτύσσεται στο περιτόναιο (το λεπτό στρώμα που περιβάλλει τα εσωτερικά όργανα της κοιλιάς). Γι’ αυτές τις περιπτώσεις μελετάται η αποτελεσματικότητα της υπέρθερμης διεγχειρητικής ενδοπεριτοναϊκής χημειοθεραπείας (hyperthermic intraperitoneal chemotherapy, HIPEC). Πρώτα επιχειρείται χειρουργείο ογκομείωσης με σκοπό την αφαίρεση όσο δυνατόν περισσότερων καρκινικών όγκων από την κοιλιά. Στη συνέχεια, και ενώ ο ασθενής βρίσκεται ακόμη στο χειρουργείο, η περιτοναική κοιλότητα ξεπλένεται με διαλύμματα χημειοθεραπευτικών φαρμάκων που έχουν προθερμανθεί σε υψηλή θερμοκρασία. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει την άμεση επαφή της χημειοθεραπείας με τα καρκινικά κύτταρα ενώ η θερμότητα ευνοεί τη δράση των φαρμάκων. Αρκετοί ασθενείς που ακολουθούν αυτή τη θεραπεία έχουν μεγαλύτερη συνολική επιβίωση αλλά απαιτούνται περισσότερες μελέτες για να βρεθεί ποιοί ασθενείς θα έχουν το μεγαλύτερο όφελος.
Για τους ασθενείς με κολοορθικό καρκίνο με ηπατικές μεταστάσεις που δεν είναι χειρουργικά εξαιρέσιμες, η ενδαρτηριακή χημειοθεραπεία του ήπατος (hepatic arterial infusion, ΗΑΙ) μελετάται ως εναλλακτική μέθοδος αντιμετώπισης. Μια αντλία ή ένα πορτ (παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιείται κατά την ενδοφλέβια χημειοθεραπεία αλλά μεγαλύτερο) τοποθετείται δίπλα στην ηπατική αρτηρία, το αιμοφόρο αγγείο που τροφοδοτεί την πλειοψηφία των καρκινικών όγκων στο ήπαρ. Χημειοθεραπεία μπορεί να τοποθετηθεί μέσα στην αντλία και να απελευθερωθεί κατευθείαν στο ήπαρ βοηθώντας στην εξόντωση των μεταστάσεων χωρίς να προσβάλει τα υγιή ηπατοκύτταρα. Συχνά αυτή η μέθοδος συνδυάζεται με συστηματική αντικαρκινική θεραπεία ενδοφλεβίως ώστε να καταστούν οι μεταστάσεις εξαιρέσιμες.
Συστηματικές αντικαρκινικές θεραπείες
Κλινικές μελέτες εξετάζουν α) νέα χημειοθεραπευτικά φάρμακα και θεραπείες που χρησιμοποιούνται σε άλλους καρκίνους, β) νέους συνδυασμούς φαρμάκων που είναι δραστικά έναντι του κολοορθικού καρκίνου, γ) συνδυασμούς χημειοθεραπείας με ακτινοθεραπεία, στοχεύουσες θεραπείες και ανοσοθεραπεία.
Η μικροδορυφορική αστάθεια (microsatellite instability, MSI) είναι μια κατάσταση που παρατηρείται στο DNA των καρκινικών κυττάρων σε κάποιους όγκους, όπου ο αριθμός των μικροδορυφόρων (μικρών, επαναλαμβανόμενων τμημάτων του DNA), διαφέρει από τον αριθμό των μικροδορυφόρων που υπάρχει στα φυσιολογικά κύτταρα του ασθενούς. Η αστάθεια αυτή δημιουργείται λόγω βλάβης στον μηχανισμό επιδιόρθωσης βλαβών του DNA (MMR) που συμβαίνουν όταν το DNA αντιγράφεται στα κύτταρα. H χρήση της ανοσοθεραπείας σε ασθενείς με όγκους του ορθού πρώιμου σταδίου που χαρακτηρίζονται από μικροδορυφορική αστάθεια έχει δείξει θεαματικά αποτελέσματα μέχρι σήμερα εξαλείφοντας την ανάγκη χειρουργείου, χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας, ενώ ασθενείς με κολοορθικό καρκίνο προχωρημένου σταδίου ωφελούνται σημαντικά ως προς την συνολική επιβίωση επιτυγχάνονται μακρές υφέσεις της νόσου.