ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«Όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν τρεις ζωές: τη δημόσια, την ιδιωτική και τη μυστική».(Γκαμπριέλ Μαρκές)
Όλοι λίγο πολύ νιώθουν ότι βρίσκονται σε μία εμπόλεμη ζώνη. Δεν αγωνιούν μόνο για την επιβίωσή τους από τις «σφαίρες» του εχθρού, αλλά αναζητούν τρόπους προστασίας και της ιδιωτικής τους ζωής. Στον ολοένα και περισσότερο διασυνδεδεμένο και on line κόσμο μας είναι δύσκολο να προστατεύσεις εκείνο το κομμάτι της ζωής σου που συνιστά το απόλυτο της ελευθερίας σου. Η ιδιωτικότητα απειλείται και τα στοιχεία που την συνθέτουν τείνουν να γίνουν δημόσια «εικόνα» και «ανάγνωσμα».
Ο «Μεγάλος Αδελφός» και η άμετρη «ηδονοβλεψία» τείνουν να καταργήσουν το προσωπικό μας «άσυλο» και να σκυλεύσουν ό,τι ιδιωτικό και απόρρητο υπάρχει σε αυτό. Οι ιδιωτικές στιγμές θυσιάζονται στο βωμό της εμπορευματοποίησης και των πολιτικών σκοπιμοτήτων. «Τα εν οίκω μη εν δήμω» των αρχαίων παραβλέπονται και όλοι – κράτος και ιδιωτικά συμφέροντα – συμπεριφέρονται ως βίαιοι εισβολείς παραβιάζοντας κάθε έννοια δικαίου και ηθικής ευπρέπειας.
Η σκύλευση των «ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων» προπαγανδίζονται ως διακονία του εθνικού συμφέροντος και της κοινωνικής ευνομίας και ευταξίας. Οι σύγχρονοι «ψηφιακοί βιαστές» της ιδιωτικότητάς μας τείνουν να εμφανίζονται ως απελευθερωτές μας αλλοιώνοντας την σημασία των λέξεων για να δικαιολογήσουν τις παράνομες και ανήθικες πράξεις τους – όπως από παλιά είχε επισημάνει ο μέγας αναλυτής της ψυχής των ανθρώπων, Θουκυδίδης. Το βασικό τους επιχείρημα εδράζεται στο διάτρητο «δόγμα» τους πως στην δημοκρατία όλα είναι «δημόσια» και «κοινά». Μία περίεργη, πράγματι αντίληψη για το περιεχόμενο της σύγχρονης δημοκρατίας ή της μετα-δημοκρατίας.
Η καταγραφή και η ανάδειξη όλων εκείνων των παραμέτρων που συνθέτουν το θετικό φορτίο της ιδιωτικότητας θα καταδείξει και την ανάγκη περιφρούρησης με κάθε τρόπο – νομικά και θεσμικά – της ιδιωτικής μας σφαίρας. Το απαραβίαστο της ιδιωτικής μας ζωής θεωρείται «εκ των ουκ άνευ» της ελευθερίας και της δημοκρατίας μας.
Η ιδιωτικότητα άντρο της ελευθερίας μας
Η ιδιωτικότητα και η ελευθερία της προσωπικότητας βαδίζουν παράλληλα, αλληλοτροφοδοτούνται και αλληλονοηματοδοτούνται και αυτό γιατί η ελευθερία ως η σημαντικότερη ρήτρα – συνιστώσα του δικαίου υπάρχει κι εμπλουτίζεται από το απαραβίαστο της προσωπικής ζωής. Η αυτογνωσία, η επικοινωνία με τον «ένδον» κόσμο μας, η αυτονομία, η διαφορετικότητα, η μοναδικότητα και η αυθεντικότητά μας ανθοφορούν μόνον μέσα στα πλαίσια μιας ελεύθερης και απόρρητης «ιδιωτικής» ζωής. Το «πρόσωπο» και η «ταυτότητά» μας διαμορφώνονται σε εκείνες τις συνθήκες όπου απουσιάζουν οι μηχανισμοί χειραγώγησης και ο φόβος του στιγματισμού.
Ιδιωτικότητα και εσωτερική ισορροπία
Το αίσθημα της ασφάλειας και της ψυχικής ευεξίας και αρμονίας, πυρηνικά στοιχεία της εσωτερικής ισορροπίας, πραγματώνονται και βιώνονται ως θετικές στιγμές μόνο στο πλαίσιο της προσωπικής «μυστικότητας» και του σεβασμού της ιδιωτικότητας: Το άτομο στοχεύει στον αυτοπροσδιορισμό και στην ευδαιμονία μακριά από τα αδηφάγα και κακόβουλα βλέμματα των άλλων και τους κρατικούς παρεμβατισμούς. Τα εσωτερικά δώματα της ψυχής μας είναι αυτά που επωάζουν την εσωτερική μας ισορροπία γιατί διευκολύνουν την εσωτερική επικοινωνία και υφαίνουν το πλαίσιο της αναγκαίας αυτογνωσίας. Η ιδιωτικότητα μειώνει το άγχος, την ντροπή και τις ψυχοφθόρες ενοχές λειαίνοντας έτσι το έδαφος για την συναισθηματική ισορροπία.
Ιδιωτικότητα και Δημοκρατία
Η δημοκρατία, όχι μόνον ως πολίτευμα αλλά και ως βιοθεωρία και τρόπος ζωής, είναι συνυφασμένη με αρχές και αξίες που διαποτίζουν την δημόσια δράση του ατόμου – πολίτη αλλά και τον ιδιωτικό του χώρο. Η ανεκτικότητα, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητας και η εξασφάλιση της ελευθερίας στις επιλογές συνιστούν τα βάθρα μιας δημοκρατίας αλλά και της ανεμπόδιστης έκφρασης της ιδιωτικότητας. Ένα άλλο στοιχείο που συνδέει την δημοκρατία με την ιδιωτικότητα είναι και ο αποκλεισμός κάθε κοινωνικής διάκρισης στον χώρο των προσωπικών επιλογών, όπως: Ιδεολογικές – πολιτικές πεποιθήσεις, θρησκευτικές αποδοχές, σεξουαλικές προτιμήσεις, πολιτιστικές διαδρομές… Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που εξασφαλίζει την συλλειτουργία και ισορροπία ανάμεσα στην δημόσια και ιδιωτική σφαίρα του ανθρώπου – πολίτη.
Η εκ του αντιθέτου απόδειξη
Η αξία της ιδιωτικότητας για τον άνθρωπο και την δημοκρατία καθίσταται πιο εναργής όταν περιγράφουμε τα «συμπτώματα» από την παραβίαση και την σκύλευσή τους από κρατικούς μηχανισμούς και ιδιωτικά συμφέροντα.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο «το πρόσωπο αφήνεται γυμνό, ευάλωτο και τίθεται σε διακινδύνευση ο πυρήνας της αυτονομίας του και της ταυτότητάς του. Η απώλεια της ιδιωτικότητας μπορεί να επιφέρει μία σειρά από αρνητικές για το υποκείμενο συνέπειες, οι οποίες κυμαίνονται από την τάση του προσώπου να υιοθετήσει μία πιο κομφορμιστική μορφή ζωής, να περιορίσει την διαφορετικότητα, την ατομικότητα, την έκφραση και την δημιουργία του, μέχρι την απώλεια του αυτοσεβασμού, την κοινωνική περιθωριοποίηση, απομόνωση ή στιγματισμό, την οικονομική του ζημία, την ανασφάλεια ή έκθεσή του σε διακρίσεις εξαιτίας ταυτοτικών του χαρακτηριστικών (εργασία), την εκμετάλλευση ή την χειραγώγησή του», (Χριστίνα Ακριβοπούλου).
Η παραδοξότητα
Η σύγχρονη κοινωνία και το δικαιϊκό μας σύστημα αναπνέουν και ζουν σε μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από μία λογική παραδοξότητα με πολλά στοιχεία οξύμωρου σχήματος. Από τη μια πλευρά, δηλαδή, η ιδιωτικότητα αναγνωρίζεται ως μείζον ανθρώπινο δικαίωμα και κατοχυρώνεται από το ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο. Από την άλλη, όμως, ασκείται μία ισχυρή πίεση για πληροφόρηση στο όνομα της δημοκρατίας και του κριτικού ελέγχου της συμπεριφοράς τόσο της εξουσίας όσο και των μεμονωμένων πολιτών. Αυτό, ωστόσο, οδηγεί στην «νομιμοποίηση» της παραβίασης της ιδιωτικής ζωής πολιτικών και ιδιωτών – πολιτών. Ενισχυτικές στην παραπάνω αντιφατικότητα είναι και οι διατάξεις – ρυθμίσεις τόσο της συνθήκης του Μάαστριχτ όσο και η συνθήκη του Σένγκεν. ένα απρόσωπο κι ανεξέλεγκτο ηλεκτρονικό αρχείο δρα άλλοτε προστατευτικά κι άλλοτε περιοριστικά της ατομικής ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το κράτος – Ο «μεγάλος αδελφός»
Πρώτο το κράτος στο όνομα κάποιων «εθνικών συμφερόντων» παραβιάζει «νόμιμα» την ιδιωτική ζωή των πολιτών και συμπεριφέρεται ως ο «μεγάλος αδελφός» του Όργουελ. Οι ηλεκτρονικές τράπεζες πληροφοριών παραβιάζουν βάναυσα την ιδιωτική ζωή των πολιτών και χρησιμοποιούν τα διάφορα στοιχεία είτε προς εκφοβισμό των πολιτών είτε για την επιβολή της πολιτικής ή κομματικής επικυριαρχίας. Το κράτος – φύλακας ή εγγυητής της ελευθερίας μας και της ιδιωτικότητάς μας καθίσταται ο πιο σκληρός βιαστής των ατομικών μας δικαιωμάτων. Δίκαια, λοιπόν, επανέρχεται στην επικαιρότητα το παλιό σύνθημα «ποιος θα μάς φυλάξει από τους φύλακες».
Η αδηφαγία των ΜΜΕ
Στον χορό της καταπάτησης του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή έχουν μπει εδώ και καιρό τα ΜΜΕ. Με αρωγό την σύγχρονη τεχνολογία και στο όνομα της μέγιστης τηλεθέασης ή ακροαματικότητας εισβάλλουν βίαια στην προσωπική ζωή των πολιτών δημοσιοποιώντας ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Προσωπικές στιγμές, ιδιαιτερότητες και προτιμήσεις παντός είδους (θρησκευτικές, ερωτικές…) προσφέρονται ως έδεσμα σε ένα κοινό που εθίζεται στην ηδονοβλεψία. Δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που η έκθεση προσωπικών δεδομένων λειτουργούν ως πίεση για πλουτισμό κάποιων επιτήδειων που υπηρετούν «δήθεν» το δικαίωμα στην ελεύθερη πληροφόρηση. Όταν, όμως, η ιδιωτική ζωή μας χρησιμοποιείται ως εμπόρευμα τότε πρέπει να ορίσουμε από την αρχή το περιεχόμενο της ηθικής και της δημοκρατίας μας. Κι αυτό είναι αναγκαίο να γίνει γιατί υπάρχει ο κίνδυνος στο όνομα της «δήθεν» ελεύθερης ροής των πληροφοριών να συναινέσουμε στο ρέκβιεμ – τέλος της ιδιωτικότητας.
Η ηδονοβλεψία της κοινωνίας
Η ευθύνη της παραβίασης της ιδιωτικότητας βαραίνει εξίσου και το αδηφάγο κοινό που τρέφεται με την έκθεση των προσωπικών στιγμών των ανθρώπων. Η απουσία αισθητικής, η μικροπρέπεια και η νοσηρή περιέργεια πολλών ανθρώπων δρα πολλαπλασιαστικά και ενισχυτικά σε όλους εκείνους που χρησιμοποιούν την ιδιωτικότητα ως προνομιούχο χώρο για πλουτισμό και επαγγελματική ανέλιξη.
Δεν λείπουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις που κάποιες ομάδες ανθρώπων συναινούν στην έκθεση της προσωπικής τους ζωής στο όνομα της επαγγελματικής αναρρίχησης ή της κοινωνικής αναγνωρισιμότητας. Η μαζική κουλτούρα και η πολιτιστική ευτέλεια επωάζουν την απενοχοποίηση της σκύλευσης της ιδιωτικότητάς μας. Οι πολίτες εθίζονται στον ανούσιο σχολιασμό της ιδιωτικής ζωής των άλλων (ηθοποιών…), αρέσκονται στην θέαση – ακρόαση – ανάγνωση γαργαλιστικών λεπτομερειών από την ιδιωτική ζωή των άλλων με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό τους από τα ζέοντα προβλήματα της ζωής τους και της κοινωνίας.
Το οχυρό της ιδιωτικότητας
Πολλοί είναι εκείνοι που βεβαιώνουν πως ζούμε την εποχή της δικαίωσης των εφιαλτικών προβλέψεων του Όργουελ «1984». Άλλοι άδουν τον επικήδειο της ιδιωτικότητας κι ας επικαλούνται την «πολιτική ορθότητα» και το δημοκρατικό ήθος της κοινωνίας μας. Δεν λείπουν και οι παραδοσιακοί που στον κίνδυνο ψηφιοποίησης της προσωπικής μας ζωής διεκδικούν ένα άλλο «habeas corpus» για την περιφρούρηση της ιδιωτικότητάς μας.
Το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής ως ατομικής αξίας και κοινωνικής αρετής συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο του νέου ανθρωπισμού του αιώνα μας. Το άβατο της προσωπικής μας ζωής είναι το τελευταίο οχυρό μας. Πριν καταφύγουμε κι αναζητήσουμε την βοήθεια ενός πνευματικού άβαταρ για την εξέλιξη ή διάσωση του ανθρώπου, θα πρέπει πρώτα εμείς ως άτομα και κοινωνία να δράσουμε με «λογισμό και φαντασία», με θέληση κι αποφασιστικότητα για τον ιερό χώρο της Ιδιωτικότητάς μας.
«Άστρα, κρύψτε τις φωτιές σας!
Μην αφήσετε κανένα φως να δει τους σκοτεινούς και τους
κρυφούς μου πόθους».(Σαίξπηρ)