Τι ρόλο παίζει η ψυχική υγεία στις πολιτικές των κομμάτων σήμερα; Λίγο πριν τις εκλογές της 25ης Ιουνίου, το OW ζήτησε από 4 υποψήφιους βουλευτές των 4 μεγάλων κομμάτων να μοιραστούν τις απόψεις του για την ψυχική υγεία στην Ελλάδα. Τι είπε ο ψυχίατρος Γιώργος Οικονόμου;
– Όλο και αυξάνονται τα περιστατικά ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Ασχολούμαστε αρκετά ως κοινωνία με την ψυχική υγεία; Περιλαμβάνονται στα προγράμματα των κομμάτων προτάσεις για την ψυχική υγεία;
Εμείς ως ΠΑΣΟΚ έχουμε προτάσεις για την ψυχική υγεία στο πρόγραμμά μας, σε πείσμα της συνεχιζόμενης αποϊδρυματοποίησης, η οποία θα έλεγα ότι εδώ και χρόνια στην πατρίδα μας είναι περισσότερο λεκτική παρά πρακτική.
Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών γύρω από την ψυχική νόσο, αλλά και η εξάλειψη όποιων διακρίσεων – κυρίως των στερεοτυπικών αντιλήψεων γύρω από την ψυχική νόσο όσων ζουν ουσιαστικά το στίγμα. Στη σημερινή εποχή, που ευαγγελιζόμαστε τη συμπερίληψη και την αποδοχή της όποιας διαφορετικότητας των ανθρώπων, η ψυχική νόσος δεν μπορεί να αποτελεί στίγμα, προφανέστατα.
Οι προτεραιότητες που έχουμε εμείς, σαν ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, είναι η ισότιμη αντιμετώπιση των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας, η πρόσβασή τους κυρίως σε δωρεάν δομές ή υπηρεσίες ψυχικής υγείας, και περισσότερες ευκαιρίες για εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική συμμετοχή. Βέβαια, ειδικά αυτόν τον καιρό και υπό τη συγκεκριμένη κυβέρνηση, διαπιστώνουμε τραγικές ελλείψεις σε όλα τα παραπάνω, όπως και στο ΕΣΥ, και στο επιστημονικό προσωπικό. Υπάρχουν ελάχιστα κέντρα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, ελάχιστοι ξενώνες και οικοτροφεία, και ενώ –όπως πολύ σωστά είπατε– οι ψυχικές ασθένειες, ειδικά οι σοβαρότερες, χτυπάνε όλο και περισσότερα άτομα, αρκούμαστε σε λεκτικές παρεμβάσεις.
Να μην ξεχάσουμε ότι ο νόμος που ουσιαστικά ίδρυσε το ΕΣΥ το 1983, είχε βάλει σαν προτεραιότητα τον εκσυγχρονισμό των τότε υπηρεσιών παροχής υγείας. Τώρα, αν θέλετε να γυρίσουμε στο σήμερα, σαν ΠΑΣΟΚ λέμε ότι ο σωστός τρόπος είναι ένας σχεδιασμός μακρόχρονος.
– Τι πιστεύετε, λοιπόν, ότι χρειάζεται να γίνει στον τομέα της ψυχικής υγείας;
Χρειάζεται να αλλάξει ο σχεδιασμός. Να υπάρξουν νέες πολιτικές για αξιοπρεπή περίθαλψη. Οι δομές ψυχικής υγείας είναι αρκετά παλιές. Ενώ έχουν δώσει χρήματα, αυτό έχει γίνει με λάθος τρόπο. Δηλαδή Δαφνί, Δρομοκαΐτειο, Σταυρούπολη, οι τρεις μεγάλες δομές, άρχισαν πάλι να λειτουργούν σχεδόν ασυλικά. Σχεδόν – δεν θα πω ασυλικά.
Ο στόχος γενικά της πολιτείας, της όποιας πολιτείας, πρέπει να είναι και η ανάπτυξη προγραμμάτων ένταξης στην αγορά εργασίας. Η ψυχοεκπαίδευση όλων, και των ασθενών αλλά και των συγγενών, απομακρύνει το στίγμα – αυτή είναι η πρώτη πρότασή μας. Η δεύτερη πρότασή μας είναι να αναπτύσσονται προγράμματα, τα οποία υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση – η ΕΕ δεν είναι καθόλου φειδωλή στη χρηματοδότηση τέτοιων προγραμμάτων.
– Υπάρχει δηλαδή χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση συγκεκριμένα για την ψυχική υγεία;
Ναι. Για ανάπτυξη προγραμμάτων και θέσεων, και ένταξη των πασχόντων, ακόμα και συγγενών πασχόντων, στην αγορά εργασίας. Δεν έχουμε κάνει χρήση αυτών των προγραμμάτων στην Ελλάδα που αποσβένουν το όποιο στίγμα – ειδικά των προγραμμάτων που απευθύνονται στους συγγενείς των πασχόντων.
– Ποιες είναι οι κατευθυντήριες που θεωρείτε ότι πρέπει να ακολουθήσει το κράτος όσον αφορά την ψυχική υγεία;
Αν θα έβαζα έναν τίτλο, θα έλεγα παροχή καθολικών και ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Τώρα δεν έχουμε ούτε καθολικές, ούτε προφανέστατα ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Όλα έχουν φθαρεί από μια τριβή, η οποία δεν αξίζει στους ψυχικά άρρωστους, κι εγώ πάντα θα λέω, και στους συγγενείς τους.
– Πώς κρίνετε το γεγονός ότι δεν υπάρχει δωρεάν πρόσβαση στην ψυχοθεραπεία;
Αυτό, ξέρετε, είναι και ευρωπαϊκό θέμα που ταλανίζει τις δυτικές κοινωνίες, εξαιτίας της εγκατάλειψης προνοιακών λογικών, και οι ψυχοθεραπείες σιγά-σιγά εξέρχονται από το πλάνο αντιμετώπισης της ψυχικής νόσου σαν κάλυψη από το όποιο δημόσιο – είτε το ελληνικό, είτε των άλλων δυτικών κοινωνιών. Γενικά βλέπω μια κατηφόρα στην αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας στις δυτικές κοινωνίες.
Υπάρχουν ψυχοθεραπευτικές προτάσεις, σύντομες, όχι πολύ χρονοβόρες – δεν μιλάμε δηλαδή για ψυχαναλυτικού τύπου που διαρκούν μεγάλο διάστημα. Οι βραχείες γνωσιακές συμπεριφορικές ψυχοθεραπείες των δέκα συνεδριάσεων θα ήταν εξαιρετικό δείγμα γραφής από την Πολιτεία, σαν αντιμετώπιση των ασθενών, και των σοβαρότερων μορφών ψυχικής νόσου αλλά και των λιγότερο μείζονων.
– Είπατε ότι η Δύση φαίνεται να παίρνει την κατηφόρα όσον αφορά την προστασία της ψυχικής υγείας. Υπάρχει ωστόσο κάποια χώρα που τα έχει καταφέρει καλά και θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό το παράδειγμά της;
Συνήθως τα καλύτερα δείγματα γραφής τα έδινε η Γαλλία, αλλά κι εκεί έχουν αρχίσει να χαλαρώνουν τα μοντέλα. Ειδικά η Γαλλία που ήταν μπροστάρης στην κάλυψη με ψυχοθεραπείες από το Δημόσιο, τώρα, σιγά-σιγά τείνουν και εκείπρος το μηδέν. Ξέρετε, έχουν μπει σε ένα μοντέλο υπερβολικής δημοσιονομικής προσαρμογής. Και συνήθως, όταν ξεκινάνε οι δημοσιονομικές προσαρμογές, πλήττονται οι πλέον αδύναμοι – και οι ψυχικά νοσούντες και οι συγγενείς αυτών, πάντα ανήκουν στους πιο αδύναμους της κοινωνίας.
– Τι πιστεύετε ότι θα μπορούσε να γίνει για να επιτευχθεί η αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου; Θα βοηθούσε, για παράδειγμα, το να μιλήσουν δημοσίως για το πρόβλημα ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν πρόσωπα αναγνωρίσιμα;
Θα ήταν καλό, και γίνεται τελευταία, αλλά για ελάσσονες μορφές. Το στίγμα και οι μύθοι που το ακολουθούν, μπαίνουν σε πιο σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια. Εκεί μπαίνουν θέματα που τα ενισχύουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ο κινηματογράφος – λέμε για παράδειγμα «σχιζοφρενής δολοφόνος».
Οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια χαρακτηρίζονται συχνά ως παράξενοι, επικίνδυνοι, απρόβλεπτοι. Κι όμως, το 1,1% του γενικού πληθυσμού δικαιούται ένα σχιζοφρενικό επεισόδιο, δεν είναι κάτι τόσο τρομερό, δεν είναι κάτι τόσο παράξενο όσο το προάγουν σαν εικόνα. Το ίδιο ισχύει και για άλλες διαταραχές.
Μιλάω επίσης για τη διαταραχή ταυτότητας φύλου. Βλέπουμε συχνά στην τηλεόραση οι άνθρωποι με διαταραχή ταυτότητας φύλου να περιγράφονται σαν άνθρωποι ανήθικοι, ανώμαλοι, ιδιαιτέρως παράξενοι. Αυτό προκαλεί προφανώς αποστροφή.
Το φαινόμενο του στίγματος έχει καταγραφεί από το 1963. Εδώ και 60 χρόνια αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε πόσο επηρεάζει το στίγμα. Τι ακριβώς είναι το στίγμα; Ειδικά για τις δυτικές κοινωνίες. Μια ανεπιθύμητη και δυσφημιστική ιδιότητα που αποδίδεται στο άτομο, η οποία του στερεί την πλήρη ή την όποια κοινωνική αποδοχή και αυτό το αναγκάζει να μπει σε άλλες, παράπλευρες δραστηριότητες και να αποκρύψει την ψυχική νόσο;
Πολλές φορές λέμε, ότι το στίγμα είναι η δεύτερη νόσος. Είναι τέτοια η δυναμική του, που λέμε ότι είναι μία, ουσιαστικά, κοινωνικά, δεύτερη νόσος, η οποία συνοδεύει την πρωτοπαθή διαταραχή και υπονομεύει με όλους τους τρόπους, και τη διάγνωση αλλά και τη θεραπεία.
Συνήθως, όμως, συμβαίνει να στιγματοποιούνται άνθρωποι στις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Αυτό που βλέπουμε –που ήταν και μέρος της ερώτησής σας– είναι ότι πλέον βγαίνουν δημόσια πρόσωπα, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, πρώτης γραμμής, δημόσιες προσωπικότητες και μιλάνε για τα προβλήματά τους. Αυτό είναι σίγουρα καλό, το κάνουν όμως συνήθως για ελάσσονες μορφές ψυχικών διαταραχών.
– Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει για την αποστιγματοποίηση και των πιο σοβαρών ψυχικών ασθενειών;
Η παγκόσμια πρόταση για την αποστιγματοποίηση είναι η εφαρμογή προγραμμάτων ψυχοεκπαίδευσης, και για τους πάσχοντες, αλλά και για τις οικογένειες, το κοντινό περιβάλλον, και κυρίως οι στρατηγικές ορθής πληροφόρησης του συνόλου της κοινωνίας σε σχέση με τις ψυχικές διαταραχές. Αυτές είναι οι κλασικές προτάσεις, οι παγκόσμιες προτάσεις των ειδικών. Ψυχοεκπαίδευση και διαρκής, σωστή, συνεχής ενημέρωση του συνόλου της κοινωνίας.
– Αυτό φαντάζομαι ότι περιλαμβάνει και το εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι ώστε να υπάρχει ενημέρωση από μικρές ηλικίες;
Προφανέστατα. Αλλά επειδή πολλές φορές αυτό ξεκινάει και καταστάσεις ήπιου μιμητισμού από τα παιδιά, χρειάζεται προσοχή. Τα παιδιά με οποιαδήποτε απόχρωση ψυχικής νόσου είναι συχνό να δέχονται bullying (ήπιο ή και πιο σοβαρό. Πολλές φορές, όμως, σε νεανικές ηλικίες βλέπουμε να υπάρχουν και –αναμενόμενες για την ηλικία– ανώριμες καταστάσεις μιμητισμού ψυχικής νόσου. Δηλαδή, όταν λέμε σε κάποια παιδιά για το τι είναι κατάθλιψη, τι είναι άγχος, υπάρχει ο κίνδυνος να πάρουν τα ίδια τον ρόλο του πάσχοντα. Εκεί, χρειάζεται προσοχή.
Ο Γιώργος Οικονόμου είναι επιστημονικός Διευθυντής στην Ψυχιατρική-Νευρολογική Κλινική «Γεώργιος Χ. Οικονόμου» στα Τρίκαλα, εξειδικευμένος στη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT). Έχει εκλεγεί βουλευτής με το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής στις εκλογές που έγιναν τις 21 Μαΐου 2023. Στις εκλογές της 25ης Ιουνίου είναι υποψήφιος βουλευτής στα Τρίκαλα.