Ο “Κώδικας της Τρίκκης”

Ένα ακόμα πολύ σημαντικό βιβλίο για την περιοχὴ Τρικάλων εξέδωσε αυτὲς τις ημέρες ο Φιλολογικός, Ιστορικός, Λογοτεχνικός Σύνδεσμος (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων που είναι το υπ’ αρ. 18 της σειράς αυτοτελών βιβλίων «Κείμενα και Μελέτες». Πρόκειται για την έκδοση του Κώδικα της Μητροπόλεως Τρίκκης (1688-1857), ο οποίος αποτελείται απὸ 144 φύλλα μήκους 0,41 και πλάτους 0,28 εκ. και βρίσκεται στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνι­κής Βιβλιοθήκης με αριθμό 1471. Ο Κώδικας Τρίκκης είχε πρωτοεκδοθεί το 1980 απὸ τον Τρικαλινὸ φιλόλογο – ιστοριοδίφη αείμνηστο Νίκο Γιαννούλη (1912-1995), με την οικονομικὴ συνδρομὴ του «Φιλικού Συνδέσμου των εν Αθήναις και Πειραιεί Τρικαλινών – Η Τρίκκη». Ο Ν. Γιαννούλης προ του θανάτου του άφησε όλα τα συγγραφικά του δικαιώματα στον Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων.

Ο Κώδικας Τρίκκης, απὸ το 1980 που πρωτοεκδόθηκε απὸ τον Νίκο Γιαννούλη, απο­τέλεσε πολύτιμη πηγὴ για την εκκλησιαστική, κοινωνική, οικονομικὴ και εκπαιδευτικὴ ιστορία της πόλεως και της περιοχής Τρικάλων μιας μεγάλης περιόδου της Τουρκοκρατίας (1688-1857).

Ο Φ.Ι.ΛΟ.Σ., σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Κ. & Μ. Σταμούλη (Θεσσαλονίκη), προβαίνει τώρα σε μια νέα πλήρη και διορθωμένη επανέκδοση με προσθήκες, διορθώσεις, σχόλια και επιμέλεια του φιλολόγου και δρος ιστορίας Θεοδώρου Νημά, αφού η πρώτη έκδοση του 1980 είναι εξαντλημένη πριν από δεκαετίες και έχει λάθη και παραλείψεις, Η διαδικασία της αναθεωρημένης επανεκδόσεως ήταν χρονοβόρα και επίπονη, χρειάστηκε δε να μετατεθεί, διότι στο μεταξύ, το 2013, πραγματοποιήθηκε από τον Θ. Νημά, μέσω του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. και πάλι, η έκδοση του ανεκδότου έως τότε Β΄ Κώδικα Τρίκκης ή Κώδικα Βαρλαάμ (1828-1865), που είναι συνέχεια και συμπλήρωμα του (Α΄) Κώδικα Τρίκκης.

Και η νέα έκδοση ακολουθεί την παλαιά ως προς την μεθοδολογία. Δηλαδή τα κείμενα δίδονται σε θεματικές ενότητες, διότι έτσι διευκολύνονται τόσο οι μελετητές όσο και οι απλοί αναγνώστες του βιβλίου στο να βρουν ευκολότερα ό,τι τους ενδιαφέρει αλλά και να σχηματίσουν πλήρη εικόνα για το περιεχόμενο και την σπουδαιότητα του Κώδικα Τρίκκης. Επίσης τα κείμενα (τα κυρίως έγγραφα) παρατίθενται ορθογραφημένα.

Σημειωτέον ότι τα Τρίκαλα ήδη από τις αρχές του 14ου αι. έως το 1739 είχαν καταστεί η έδρα των μητροπολιτών Λαρίσης για διαφόρους λόγους εξ αιτίας των οποίων η Λάρισα κρίθηκε ακατάλληλη.

Η νέα έκδοση περιλαμβάνει Πρόλογο του Δ.Σ. του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων (σελ. 17-18), Πρόλογο στην νέα έκδοση (απὀ τον επιμελητή Θ. Νημά) (σελ. 19-22), Πρόλογο του πρώην Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Τρίκκης και Σταγών κ. Αλεξίου, στον οποίο είναι αφιερωμένη (σελ. 23-24), Εισαγωγή του Νίκου Γιαννούλη (σελ. 25-31).

Ακολουθεί το κύριο μέρος του βιβλίου με τα κείμενα του Κώδικα, τα οποία ζωντανεύουν μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας της πόλεως και της περιοχής Τρικάλων κατά την μακραίωνη Τουρκοκρατία.

Οι πράξεις του Κώδικα έχουν χωριστεί σε ενότητες με βάση το περιεχόμενό τους και αναλυτικὰ καταχωρίζονται ως εξής:

1. Πρώτη πράξη του Κώδικα Τρίκκης (σελ. 33).

2. Επανίδρυση επισκοπών [α. Τρίκκης (1739) και Γαρδικίου (1542) (σελ. 34-42)].

3. Εκλογὴ και παραίτηση επισκόπων των Επισκοπών Γαρδικίου (1699, 1729), Δημητριάδος (1688), Ζητουνίου (1717, 1833), Θαυμακού (1690, 1694, 1711, 1715, 1717),  Αγράφων (1730), Λοιδωρικίου (1691, 1732), Ραδοβισδίου (1711, 1719), Σταγών (1723) και διάφορα άλλα (σελ. 43-58).

4. Οργανωτικά – Διοικητικά Μητροπόλεως Τρίκκης – Λαρίσης (αξιώματα – δικαιώματα – υποχρεώσεις κληρικών) απὸ το 1671 έως το 1857 (σελ. 59-70).

5. Εκκλησιαστική περιουσία (όλων των ναών της πόλεως Τρικάλων) (σελ. 71-146).

6. Ρουφέτια (α. Με­τα­ξά­δων, 1714 – β. Πα­νά­δων-Σερ­τζήδων, 1734 – γ. Σα­που­νά­δων, 1738) (σελ. 147-151).

7. Άδειες γάμου (1700, 1712) (σελ. 152-155).

8. Διαζύγια: α. Τρίκαλα 18, των ετών 1691 δύο, 1692, 1693, 1695, 1696 δύο, 1703, 1704 τρία, 1707 δύο, 1709, 1725 δύο, 1727, 1740. β. Αγία Κυριακή των ετών 1995 και 1703. γ. Άγιοι Απόστολοι / Ζα­πτσαί­οι 1747. δ. Κρη­νί­τσα 1707. ε. Μεγάλο Κεφαλόβρυσο / Μέρ­τσι Τρανὸ δύο,  1701, 1704.  στ. Μεγαλοχώρι / Μπου­χού­νι­στα δύο, 1704, 1747.  ζ. Πα­του­λιά 1708. η. Πε­τρό­πο­ρος 1693. θ.  Πηγή / Μεγάλη Πο­υλιά­να 1747. ι. Πύλη / Πόρ­τα δύο, 1691, 1706. ια. Ρι­ζα­ριό δύο 1695, 1708.  ιβ. Ρίζωμα / Σλά­τε­να 1695. ιγ. Ρό­γκια 1707. ιδ. Σερ­βωτά 1694. ιε. Φλα­μού­λι 1694 (σελ. 156-187). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τόσο οι αιτίες των διαζυγίων (π.χ. λόγοι υγείας, μοιχείες, ανικανότητα του συζύγου, κακή συμπεριφορά, εγκατάλειψη, γάμος με βία, αλλά και συναιτετικά «κοινῇ γνώμῃ αἰτή­σα­σι τὴν διά­ζευ­ξιν καὶ ἡμεῖς πε­ποι­ή­κα­μεν», 1740), όσο και η κατανόηση με την οποία οι τότε μητροπολίτες αντιμετώπιζαν τους αιτούντες διαζύγιο.

9. Αφιερώσεις – Δωρεές (σελ. 188-196), που γίνονταν κυρίως σε ναούς αλλά και στο νοσοκομείο Τρίκκης για περίθαλψη φτωχών.

10. Συμφωνητικά – Πωλητήρια (σελ. 197-202).

11. Λειτουργία σχολείου Τρίκκης και διαχείριση δωρεών υπὲρ αυτού και άλλων κοινωφελών σκοπών (σελ. 203-215).

12. Οικογενειακό δίκαιο: α. Αγω­γὲς κλη­ρο­νο­μί­ας  – β. Διαθήκες – γ. Διανομὴ και απόδοση περιουσιών – δ. Δω­ρη­τή­ρια – ε. Επιτροπεία ανη­λί­κων – στ. Προγα­μιαίες δω­ρε­ές – Προι­κο­σύμ­φω­να – ζ. Περιουσιακὲς διαφορές – η. Χρεωστικά (σελ. 216-253).

13. Δάνεια – Χρέη (σελ. 254-263).

14. Καταγραφὴ περιουσιών (σελ. 264-273).

15. Αγοραπωλησίες (σελ. 274-279).

16­. Διάφορα (σελ. 280-288). Εδώ περιλαμβάνεται και η απογραφή σπιτιών, δηλ. νοικοκυριών, όλων των χωριών του Βιλαετίου Τρικάλων που διενεργήθηκε το 1820 επί Αλή πασά.

Στο τέλος παρατίθεται πλούσιο και χρησιμότατο Παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται:

1. Επισκοπικοί κατάλογοι Τρίκκης, Σταγών, Γαρδικίου και Περιστεράς (σελ. 289-302).

2. Βιβλιογραφία (σελ. 303-304).

3. Γλωσσάριο (σελ. 305-329).

4. Ευρετήριο Ονομάτων (Προσώπων και Τόπων) (σελ. 331-366).

Από το Ευρετήριο Ονομάτων (προσώπων και τόπων) μπορεί κανείς να ιχνηλατήσει τις ρίζες πολλών οικογενειών τόσο των Τρικάλων όσο και των γύρω χωριών.

Ενδιαμέσως και παράλληλα με τα μεταγραμμένα έγγραφα του Κώδικα Τρίκκης καταχωρίζονται 15 εικόνες ενδεικτικών σελίδων του χειρογράφου.

Τα δύσκολα κείμενα του Κώδικα στοιχειοθέτησε η κ. Μαρίνα Κάγκα-Μισύρη.

 Θες να μαθαίνεις πρώτος τα νέα από το TrikalaVoice.gr;