Ο Χρ. Λιάπης για την «κατάρα» των Kennedy και την κατάθλιψη

Ο Ψυχίατρος και Διδάκτωρ του Παν/μίου Αθηνών Χρίστος Λιάπης MD, MSc, PhD, με αφορμή τον θάνατο από υπερβολική δόση ναρκωτικών της Saoirse Kennedy Hill, της 22χρονης εγγονής του Robert Kennedy, αναλύει το γονιδιακό και ψυχιατρικό υπόβαθρο που μπορεί να κρύβεται πίσω από επαναλαμβανόμενες οικογενειακές τραγωδίες, όπως αυτές που πλήττουν διαχρονικά τους Kennedy και μιλά για την ανάγκη της καταπολέμησης τόσο του στίγματος όσο και της παρασιώπησης που συνοδεύουν την κατάθλιψη, τη διπολική διαταραχή και γενικά τις ψυχικές νόσους.

Ο Καθηγητής μου στην Ψυχιατρική, στο Πανεπιστήμιο του Tufts της Βοστώνης, S. Nassir Ghaemi, στο βιβλίο του “First Rate Madness”, τιτλοδοτεί το κεφάλαιο που αναφέρεται στον δολοφονηθέντα Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών John Fitzgerald Kennedy (JFK) και στον επίσης δολοφονηθέντα αδερφό του Robert (RFK): “Sickness in Camelot”, δηλαδή «Αρρώστια στο Κάμελοτ», αναλύοντας, σε αυτό, τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά που είτε ως ταμπεραμέντα, είτε ως κλινικές διαταραχές χαρακτήριζαν αρκετά από τα μέλη αυτής της μεγάλης πολιτικής οικογένειας των Αμερικανών, η οποία αποτελεί ό,τι πλησιέστερο σε Βασιλικό Οίκο θα μπορούσαν ποτέ να έχουν οι Η.Π.Α. Επειδή, μάλιστα, είναι συχνές οι εξιδανικευτικές αναφορές στα χρόνια της Προεδρίας του JFK αλλά και στο εν γένει χαρισματικό αποτύπωμα πολλών από τους Kennedy, η «Βασιλική Αυλή» της τραγικής και μεγαλοσχήμονος, αυτής, πολιτικής Δυναστείας αναφέρεται συχνά ως «Κάμελοτ», φέρνοντας μαζί της κάτι από τη ρομαντική ιπποσύνη της μυθικής Αυλής του Βασιλιά Αρθούρου. Αυτή, όμως, η λυρική περιγραφή αποτελεί απλά την άλλη και απατηλώς απαστράπτουσα όψη του διπολικού νομίσματος της ασθενούσης «οικογενειακής ψυχής» του Βοστωνέζικου Οίκου των «Βασιλέων» της Αμερικής.

Στο εν λόγω κεφάλαιο, λοιπόν, παρατίθενται στοιχεία για τις 2 δολοφονίες, αυτή του Προέδρου Kennedy και του αδερφού του Robert, καθώς και για τα 3 θύματα αεροπορικών δυστυχημάτων, δηλαδή την Kathleen Kennedy, αδελφή του Προέδρου (JFK) που κατέπεσε ως νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού, εν ώρα υπηρεσίας, το 1944, τον πρωτότοκο αδερφό του, τον Joe Jr., που αρχικώς προοριζόταν για Πρόεδρος, αλλά έχασε τη ζωή του ως πιλότος, επιπσης, στον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον γιο του JFK και της Jackie, τον JFK Jr., τον επονομαζόμενο και “John – John” ή αλλιώς «πρίγκιπα» της Αμερικής, το αεροπλάνο του οποίου κατέπεσε το 1999 στο Martha’s Vineyard, παρασύροντας στον θάνατο, εκτός από τον ίδιο, τη σύντροφό του Carolyn Bessette και την αδελφή της. Επίσης, γίνεται αναφορά στον θάνατο από υπερβολική δόση ναρκωτικών του David Kennedy, 4ου γιου του Robert, όπως ακριβώς συνέβη και με την εγγονή του τελευταίου, την Saoirse Kennedy Hill, η οποία έχασε προσφάτως τη μάχη με τα ναρκωτικά και την κατάθλιψη.

Ο 6ος γιος του Robert Kennedy, ο Michael, σκοτώθηκε σε ατύχημα κάνοντας σκι στο Αspen Colorado και μάλιστα παίζοντας Αμερικανικό Ποδόσφαιρο με…..χιονοπέδιλα και χωρίς κράνος.

Ένας άλλος γιος του Robert Kennedy, ο RFK Jr., σήμερα διαπρεπής νομικός περιβαλλοντικών υποθέσεων, είχε ιστορικό εθισμού στην ηρωίνη, ενώ η εν διαστάση σύζυγός του, Mary Richardson Kennedy αυτοκτόνησε δια απαγχονισμού τον Μάιο του 2012, έχοντας, ανάμεσα στα άλλα και ιστορικό οδήγησης υπό μέθη.

Όπως περιστατικά οδήγησης υπό μέθη αναφέρονται και στον αδελφό των δύο δολοφονηθέντων πολιτικών, Γερουσιαστή Edward (Ted) Kennedy καθώς και στον γιο του, τον επίσης Γερουσιαστή Patrick Joseph Kennedy. Τον τελευταίο είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω από κοντά, στο πλαίσιο της εκπαίδευσής μου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Tufts, καθώς ασχολείται ενεργά με την προάσπιση των δικαιωμάτων των ψυχικώς πασχόντων και την προώθηση μέτρων απεξάρτησης και καταπολέμησης του στίγματος.   Έχοντας συλληφθεί για πρόκληση τροχαίου ατυχήματος στον λόφο του Καπιτωλίου, υπό την επήρεια ουσιών (οποιοειδών φαρμάκων και ενδεχομένως αλκοόλ, καθότι αναφέρθηκε πως πριν το ατύχημα εθεάθη να πίνει σε παρακείμενο bar του Capitol Hill), παραδέχθηκε δημόσια πως πάσχει από Διπολική Διαταραχή, αποφάσισε να μην ξανακατέβει υποψήφιος για τη Γερουσία και ξεκίνησε με επιτυχία τόσο έναν προσωπικό αγώνα απεξάρτησης, όσο και μια ευρύτερη προσπάθεια για την καταπολέμηση του στίγματος των διπολικών και των ουσιοεξαρτώμενων ασθενών, μέσα από την ίδρυση της “Next Page”, (της «Επόμενης Σελίδας»), μιας μη Κυβερνητικής Οργάνωσης στην οποία δραστηριοποιείται ζώντας πλέον ως απλός ιδιώτης στο Rhode Island, μαζί με τη σύζυγό του, τη φιλόλογο Amy Savell, τα τέσσερά τους παιδιά και το ένα παιδί της Αmmy από τον πρώτο της γάμο.

Ο πατέρας του, ο Ted Kennedy αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα όνειρά του για κάθοδο στις Προεδρικές εκλογές, στα βήματα των αδερφών του John και Robert, λόγω του τραγικού τροχαίου δυστυχήματος που προκάλεσε ο ίδιος στο Chappaquiddick, οδηγώντας υπό την επήρεια αλκοόλ και πέφτοντας από γέφυρα με το αυτοκίνητό του. Το δυστύχημα κόστισε τη ζωή στη γραμματέα του, Mary Jo Kopechne, η οποία επέβαινε στο όχημα ως συνοδηγός και πνίγηκε στο βυθισμένο αμάξι, καθώς ο Γερουσιαστής καθυστέρησε να αναφέρει το συμβάν στις αρχές. Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε πως η αδελφή του Προέδρου Kennedy, η Rosemary, είχε υποβληθεί σε λοβοτομή, για την αντιμετώπιση συμπτωμάτων «Διεγερμένης Κατάθλιψης», πιθανώς, εντός του πλαισίου βαριάς Διπολικής Διαταραχής, σε έδαφος Νοητικής Υστέρησης, όπως αναφέρουν οι σχετικές μαρτυρίες.

Βλέπουμε λοιπόν πως, όπως υποστηρίζει και ο Καθηγητής Ghaemi, δεν υπάρχει κάποια μεταφυσική «κατάρα των Kennedy» αλλά “γονίδια των Kennedy” τα οποία, τόσο σε αυτήν όσο και σε πολλές άλλες οικογένειες είναι υπεύθυνα για την Υπερθυμία, τη Διπολική Διαταραχή και την Κατάθλιψη, αποτελώντας ταυτόχρονα «κατάρα» και «ευλογία».

«Κατάρα» γιατί οι συναισθηματική καταρράκωση που προκαλεί η βαριά Κατάθλιψη ή οι συχνές μεταπτώσεις από την υπερβολική θλίψη και απραξία στην ανορίωτη  αισιοδοξία, στην αναιτιολόγητη χαρά, στην ανερμάτιστη ενεργητικότητα,  στην επικίνδυνη συμπεριφορά και στην αχαλίνωτη και ευερέθιστη περιφρόνηση για την πραγματικότητα και για τους “σώφρονες άλλους”,  στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη Διπολική Διαταραχή, συχνά καταστρέφουν τη ζωή και τις προοπτικές επιτυχίας των πασχόντων, οδηγώντας τους, αρκετές φορές στην αναζήτηση της αυτοίασης, μέσω της χαλαρωτικής ή/και εφοριογόνου επίδρασής του αλκοόλ και των υπολοίπων ψυχοδραστικών – ναρκωτικών ουσιών.

Και «ευχή», γιατί η αυξημένη ενσυναίσθηση και ο «καταθλιπτικός ρεαλισμός» που αποτελούν το θετικό πρόσημο της κατάθλιψης καθώς και η αυξημένη δημιουργικότητα και η αυξημένη αντοχή στις δυσκολίες (resilience) που συνοδεύουν τις υπομανιακές και τις μανιακόμορφες εξάρσεις της Διπολικής Διαταραχής, αποτελούν συχνά σκαλοπάτια επιτυχίας και συγκριτικά πλεονεκτήματα ανέλιξης για τους πάσχοντες. Όπως επίσης και η αυξημένη ενεργητικότητα, η αυξημένη libido, η εργασιομανία, η αίσθηση του χιούμορ, η τάση για ανάληψη ρίσκων, η εξωστρέφεια, η κοινωνικότητα και η έντονη φιλοδοξία που χαρακτηρίζουν τα Υπερθυμικά Ταμπεραμέντα, αποτελούν προνομιακό ψυχολογικό διαβατήριο για την επιτυχία.

Μια επιτυχία όπως αυτή που βίωσαν πολλά από τα μέλη της δυναστείας των Kennedy, με πρώτον διδάξαντα τον τυπικά υπερθυμικό, θεμελιωτή της οικονομικής ευμάρειας και εν συνεχεία της πολιτικής προοπτικής της Δυναστείας, πατέρα του John, του Robert και του Ted, αλλά και του πρόωρα χαμένου Joe Jr. και της νοητικώς υστερούσης, διπολικής Rosemary. Πρόκειται για τον Joseph Kennedy Sr., επιτυχημένο (και ίσως, ολίγον ως πολύ, παρανομούντα και θησαυρίζοντα κατά την ποτοαπαγόρευση) ποτέμπορα, επιχειρηματία, κινηματογραφικό παραγωγό, Πρέσβη της Αμερικής στο Λονδίνο και πατέρα, επίσης, ενός Αμερικανού Προέδρου, ενός Υπουργού Δικαιοσύνης, τριών Γερουσιαστών και δύο Ηρώων Πολέμου (του πιλότου Joe Jr. και του JFK, που επίσης κατά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως Κυβερνήτης τορπιλακάτου στον Ινδικό Ωκεανό έσωσε το πλήρωμά του, όταν οι Ιάπωνες βύθισαν το σκάφος του).

Αυτό ακριβώς το μοτίβο γενετικού υποβάθρου, οικογενειακού περιβάλλοντος και κληρονομικού ιστορικού συναισθηματικής νόσου είναι που εξηγεί -κατά τη γνώμη μου- και την πολυτάραχη αν και μη μακροημερεύουσα ζωή της αδικοχαμένης εγγονής του Robert Kennedy, Saoirse Kennedy Hill που στη μεγάλη μάχη της με την κατάθλιψη, αναζήτησε την αυτοίαση στα ναρκωτικά (όπως την είχανε αναζητήσει και αρκετοί από τους θείους και τους παπούδες της, ανάμεσα στα «κλαδιά» του οικογενειακού δένδρου των “Kennedy”, επίσης στις ουσίες ή/και στο ποτό) και βρήκε, τελικά, τον θάνατο από υπερβολική δόση. Στη σύντομη, όμως ζωή των 22 χρόνων της είχε προλάβει να κερδίσει τις εντυπώσεις των γύρω της με την επικοινωνιακά χαρισματική της εξωστρέφεια και να αναδειχθεί σε πολυπράγμωνα και επιτυχημένη φοιτήτρια, με κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες και δράσεις. Οι τελευταίες, εκτός από τη βαριά κληρονομιά του ονόματός της, οφείλονταν και στη γονιδιακή κληρονομιά των Kennedy, που χάριζε σε όλους διαστήματα υπερθυμίας τα οποία τους έκαναν γοητευτικούς, δημιουργικούς και δημοφιλείς, ωθώντας τους παράλληλα στην αναζήτηση νέων εμπειριών και  επικίνδυνων συγκινήσεων, όπως αυτές που προσφέρουν τα ριψοκίνδυνα και απροφύλακτα σπορ  (όπως, για παράδειγμα, οι αεροπορικές) δραστηριότητες), οι πολλαπλές και απροφύλακτες σεξουαλικές επαφές (όπως αυτές που είχε κατά κόρον ο Πρόεδρος Kennedy), η οδήγηση υπό μέθη, ή οι ρηξικέλευθες και επαναστατικές πολιτικές επιλογές που μπορεί να προκαλέσουν το δολοφονικό μένος του αντιδραστικού κατεστημένου, όπως συνέβη τόσο με τον John όσο και με τον αδερφό του Robert.

Στον βαθύτερο, όμως, ψυχοδυναμικό πυρήνα όλων αυτών των έντονων συμπεριφορών και των ψυχοδιανοητικών επιταχύνσεων, δεν κρύβεται τίποτε άλλο παρά μια ατέρμονα αντισταθμιστική προσπάθεια ενός κληρονομικά  και περιβαλλοντικά ευάλωτου, καταθλιπτικού ψυχισμού που προσπαθεί να προβάλλει τους επιταχυμένους ρυθμούς μιας πολυεπίπεδης επιτευγματικότητας, ως ατελέσφορο, χαρισματικό αντίβαρο στην εσωτερική θλίψη. Για αυτό η Saoirse είχε γράψει ένα συγκλονιστικό άρθρο για την εφημερίδα του Πανεπιστημίου της, στο οποίο ανέφερε τη νοσηλεία της για κατάθλιψη ενώ άφηνε να εννοηθεί ότι είχε δεχθεί και σεξουαλική παρενόχληση. Απεκάλυπτε ότι υπέφερε από κρίσεις βαθιάς στενοχώριας, νιώθοντας έναν βαρύ ογκόλιθο στο στήθος της. Αυτός ο «ογκόλιθος θλίψης» που τελικά συνέθλιψε τη χαρισματική (στη φοιτητική της μικρό-κλίμακα) και φερέλπιδα Αμερικανίδα νεαρά, ήταν ο ίδιος ο «μαύρος σκύλος» που ονοματοδότησε την κατάθλιψη ενός άλλου πάσχοντος από συναισθηματική διαταραχή και από παθολογική σχέση με το αλκοόλ, του μεγα-χαρισματικού, στην ιστορική κλίμακα του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ίσως, υπό αυτό το πρίσμα, κατανοήσουμε την ερμηνεία πολλών ξεχωριστών αλλά και τραγικών συμπεριφορών, ορισμένων γνωστών ή λιγότερο γνωστών συνανθρώπων μας, ενστερνιζόμενοι την ανάγκη καταπολέμησης του στίγματος όσων πάσχουν από τις υπερβολικές εκδοχές τόσο της λύπης, όσο και της χαράς. Αυτούς και την ανάγκη τους για ψυχιατρική θεραπεία οφείλουμε να σεβαστούμε, προτρέποντάς τους να μη διστάσουν, υπό το βάρος της κοινωνικής απόρριψης, να επισκεφθούν εγκαίρως τον ψυχίατρο ή κάποιον λειτουργό ψυχικής υγείας, ακούγοντας την ύστατη συμβουλή της πρόωρα χαμένης Saoirse Kennedy Hill, προς τους υποφέροντες από άγχος και κατάθλιψη συνασθενείς της:

«Μην [τους] πείτε: “Είναι όλα στο μυαλό σας”»