Ένα Ωμέγα μπλοκ, που «έκατσε» πάνω από την Ευρώπη τις προηγούμενες ημέρες, προξένησε ακραία καιρικά φαινόμενα σε πολλές περιοχές. Το Ωμέγα μπλοκ αποτελείται από μια περιοχή υψηλής πίεσης που βρίσκεται εγκλωβισμένη ανάμεσα σε δύο περιοχές χαμηλής πίεσης, δημιουργώντας ένα σχήμα που μοιάζει με το γράμμα ωμέγα. Ο αντικυκλώνας εμποδισμού (ένας στην ουσία αέρινος τοίχος) ή Ωμέγα μπλοκ είχε ως αποτέλεσμα θερμοκρασίες 5 έως 10 βαθμούς υψηλότερη από την μέση. Σημαντική ήταν επίσης και η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας, η οποία παρήγαγε την απαραίτητη υγρασία για την τροφοδότηση των καταστροφικών καταιγίδων που ακολούθησαν.
Η καταιγίδα Ντάνιελ σχηματίστηκε πάνω από το Ιόνιο και κινήθηκε προς τα Βαλκάνια όπου καταγράφηκαν χειμαρρώδεις βροχές και καταιγίδες μεγάλης έντασης και διάρκειας. Η κεντρική Ελλάδα επλήγη σοβαρότερα όπου καταγράφηκαν ορισμένα από τα ιστορικά υψηλότερα ημερήσια ύψη βροχής. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ζαγοράς όπου καταγράφηκαν 754mm σε ένα εικοσιτετράωρο ενώ η μέση ετήσια βροχόπτωση στην γειτονική πόλη του Βόλου ανέρχεται σε 802mm. Έπεσε δηλαδή ο ετήσιος όγκος νερού σε μια μόλις ημέρα. Το μεγαλύτερο αθροιστικό μηνιαίο ύψος βροχόπτωσης που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη καταγράφηκε στη Μακρινίτσα Πηλίου. μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου 2023 αθροιστικό ύψος βροχόπτωσης ανήλθε στα 1.235 χιλιοστά. Στο Νομό Τρικάλων καταγράφηκε αθροιστικό ύψος βροχής 438mm ενώ το αντίστοιχο ύψος κατά την διάρκεια του Ιανού ήταν μόλις 108mm.
Αφού έπληξε σοβαρά την Ελλάδα, κυρίως την κεντρική, την Βουλγαρία και κάποιες περιοχές της Τουρκίας, κινούμενη νοτιότερα η καταιγίδα αναβαθμίστηκε σε τροπικό κυκλώνα και πλησιάζοντας προς τις ακτές της Λιβύης, εκμεταλλευόμενη και την ασυνήθιστα υψηλή για την εποχή θερμοκρασία της θάλασσας (27,5C), ανατροφοδοτήθηκε και απέκτησε χαρακτηρίστηκα ενός MEDICANE (Mediterranean Hurricane). Το σπάνιο υβριδικό φαινόμενο παρουσιάζει χαρακτηριστικά τροπικού κυκλώνα και μεσαίας κλίμακας θύελλας. Σχηματίζεται συνήθως στην Μεσόγειο μεταξύ του Ιονίου πελάγους και των βόρειων ακτών της Αφρικής και προσομοιάζει σε χαρακτηριστικά με τους κυκλώνες και τυφώνες αν και σχηματίζεται πάνω από πιο ψυχρούς υδάτινους όγκους. H δορυφορική του απεικόνιση επίσης μοιάζει καθώς εμφανίζεται ως μια περιστρεφόμενη μάζα καταιγιδοφόρων νεφών γύρω από μια πιο ήρεμη κεντρική ζώνη (μάτι).
Η κλιματική μεταβολή και η άνοδος της θερμοκρασίας υπερτροφοδοτούν αυτά τα φαινόμενα και δυστυχώς η εμφάνιση τους είναι πιο συχνή και η ένταση τους μεγαλύτερη. Φλερτάρουν πλέον με την ένταση των μεγάλων τους αδερφών των τροπικών κυκλώνων. Η μεγαλύτερη ισχύς τους είναι αντίστοιχη θύελλας 1 στην κλίμακα Saffir-Simpson.
Τέσσερεις MEDICANES έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα το διάστημα 2016-2020 ενώ το 2019 κατεγράφη άλλη μια υβριδική καταιγίδα μεταξύ Βαλεαρίδων νήσων και των ακτών της Αλγερίας. Ο πιο ισχυρός από αυτούς ήταν ο ΙΑΝΟΣ που έπληξε την κεντρική Ελλάδα το 2020.
Η άνοδος της θερμοκρασίας της θάλασσας λόγω των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και της κλιματικής μεταβολής δυστυχώς οδηγεί στην συχνότερη εκδήλωση φαινομένων μεγαλύτερής έντασης. Οι ωκεανοί άλλωστε έχουν απορροφήσει το 90% της επιπλέον θερμότητας που παρήχθη από την βιομηχανική επανάσταση μέχρι σήμερα. Η Μεσόγειος μάλιστα κατέγραψε την υψηλότερη θερμοκρασία της τον Ιούλιο κατά την διάρκεια του κύματος καύσωνα που κατέκαυσε την Ευρώπη. Τα επιφανειακά ύδατα της Μεσογέιου και του Ατλαντικού είναι δυο με τρεις βαθμούς θερμότερα από το συνηθισμένο γεγονός που υπερτροφοδοτεί συστήματα όπως ο ΝΤΑΝΙΕΛ.
Δυστυχώς η άνοδος της επιφανειακής θερμοκρασίας δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί με ακρίβεια όσο μεγάλη υπολογιστική ισχύ και έξυπνα συστήματα και να διαθέτουμε (Kotsopoulos S., Pexaras Th., Pytharoulis I., Morakis G., Karakostas Th. Improving forecasts of surface temperature using artificial neural network. 10th COMECAP 25-28 Μάιου 2010 Πάτρα, Ελλάδα). Η σπανιότητα εμφάνισης του φαινομένου (MEDICANE) και η απουσία επαρκών δεδομένων επίσης καθιστούν δύσκολη την έγκαιρη πρόβλεψη τους από τις αρμόδιες μετεωρολογικές υπηρεσίες.
Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει, η κλιματική μεταβολή είναι ήδη εδώ και άσχετα εάν θα έχουμε συχνές καταιγίδες αυτές δεν μπορούν να εμπλουτίσουν τον υδροφόρο ορίζοντα σε συνδυασμό δε με την αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας η κατάσταση δυσχεραίνεται.
Κλείνοντας αναπαράγουμε την ρήση του εξαιρετικού δασκάλου, καθηγητή μετεωρολογίας κ. Θεόδωρου Καρακώστα:
«Η Γη μπορεί να υπάρξει χωρίς εμάς, εμείς όμως χωρίς αυτήν, όχι…»
Καιρός για προβληματισμό.
Γρηγόρης Μοράκης
Γεωπόνος