Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν προαιώνιον Λόγον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως. Χόρευε ἡ οἰκουμένη ἀκουτισθεῖσα, δόξασον μετὰ Ἀγγέλων καὶ τῶν Ποιμένων, βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον, τὸν πρὸ αἰώνων Θεόν.
Ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός ή Υμνογράφος εορτάζει την 1η Οκτωβρίου. Χαρακτηρίστηκε ως ο καλύτερος εκκλησιαστικός υμνογράφος, καταγόταν από την Έμεσα της Συρίας και ήταν πιθανόν εβραϊκής καταγωγής. Έζησε τον 6ο αιώνα, την ‘‘χρυσή εποχή’’ της βυζαντινής υμνογραφίας και χάρη στο πλούσιο και αξιολογότατο έργο του χαρακτηρίστηκε ως ο «Πίνδαρος της Ρυθμικής ποίησης και της βυζαντρινής υμνογραφίας». Σ’ αυτόν οφείλεται η τελειοποίηση του ποιητικού είδους που ονομάζεται εκκλησιαστικός ύμνος και μας χάρισε όχι μόνο ποιητικά κείμενα ανεξάντλητα στις συλλήψεις και τον πλούτο των ιδεών, αλλά συνέθετε ο ίδιος και τη μουσική ή έδενε το ποίημα του πάνω σε παλιότερη μουσική σύνθεση. Σύμφωνα με το Μηνολόγιο του Βασιλείου, ο Ρωμανός δεν διέθετε αρχικά κανένα τάλαντο ποιητικό ή ιεροψαλτικό. Το 518 και ενώ υπηρετούσε στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, σαν ψάλτης, στον εσπερινό των Χριστουγέννων διάβασε τόσο άτεχνα τους στίχους του καθίσματος από το Ψαλτήριο που είχε ως συνέπεια να τον αντικαταστήσουν αμέσως με άλλον ψάλτη. Μετά την παταγώδη αποτυχία του σαν ψάλτης αποσύρθηκε στο κελί του και περίλυπος όπως ήταν αποκοιμήθηκε. Τότε είδε όνειρο την Παναγία, την οποία την αγαπούσε πάρα πολύ, να έρχεται κοντά του κρατώντας στο δεξί της χέρι μια περγαμηνή, δηλαδή ένα κοντό ελαφρύ ξύλο όπου τύλιγαν τα χαρτιά στα οποία είχαν γραμμένα τους ψαλμούς και τα τροπάρια και τον πρόσταξε να την φάει. Και αυτός την έφαγε και ξύπνησε αμέσως.
Ανέβηκε στον άμβωνα και άρχισε να ψάλλει το κοντάκιο των Χριστουγέννων «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει…». Όλο το εκκλησίασμα από τον Πατριάρχη και τον αυτοκράτορα μέχρι τον τελευταίο πιστό, έμειναν έκθαμβοι από την βαθειά θεολογία του ύμνου αλλά και από την θεσπέσια μελωδία του. Ήταν το πρώτο κοντάκιο που ψάλθηκε ποτέ.
Σύμφωνα με το συναξαριστή ο Ρωμανός έγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις από τις όποιες διασώθηκαν ως τις μέρες μας 60 με 80. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους σχεδόν τους Αγίους και τις εορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ο Ύμνος όμως στην Γέννηση εξακολουθεί να θεωρείται το αριστούργημά του. Μέχρι τον 12ο αιώνα ψαλλόταν κάθε χρόνο στην αυτοκρατορική γιορτή για τα Χριστούγεννα από διπλή χορωδία της Αγίας Σοφίας και των Αγίων Αποστόλων στη Βασιλεύουσα. Μελετώντας το ποίημα θα διαπιστώσουμε ότι στο μεγαλύτερο μέρος του εκτυλίσσεται διάλογος μεταξύ της Παναγίας, του νεογέννητου Χριστού και των Μάγων που ήλθαν να προσκυνήσουν τον τεχθέντα Ιησού Χριστό.
| Ὁ πατὴρ τῆς μητρὸς * γνώμῃ υἱὸς ἐγένετο, ὁ σωτὴρ τῶν βρεφῶν * βρέφος ἐν φάτνῃ ἔκειτο· ὃν κατανοοῦσα * φησὶν ἡ τεκοῦσα·
«Εἰπέ μοι, τέκνον, * πῶς ἐνεσπάρης μοι * ἢ πῶς ἐνεφύης μοι· ὁρῶ σε, σπλάγχνον, * καὶ καταπλήττομαι, ὅτι γαλουχῶ * καὶ οὐ νενύμφευμαι· καὶ σὲ μὲν βλέπω * μετὰ σπαργάνων, τὴν παρθενίαν δὲ ἀκμὴν * ἐσφραγισμένην θεωρῶ· σὺ γὰρ ταύτην φυλάξας * ἐγεννήθης εὐδοκήσας παιδίον νέον, * ὁ πρὸ αἰώνων Θεός. |
Ὁ Δημιουργός της μητέρας Γιός της θέλησε κι ἔγινε.ὁ προστάτης τῶν βρεφῶν Βρέφος στὴ φάτνη πλαγίαζε. καὶ προσπαθώντας νὰ τὸν καταλάβη Τοῦ ᾿λεγεν ἡ Μητέρα Του:«Πές μου, παιδί μου, πῶς μέσα μου ἦρθες;Σὲ κοιτάζω, Σπλάχνο μου, καὶ μένω κατάπληκτη, γιατὶ Σὲ θηλάζω καὶ γάμο δὲν ἔκανα. κι ἐνῶ Σὲ βλέπω σπαργανωμένο
τὴν παρθενίαν μου ἀκόμα ἀπείραχτην θωρῶ. γιατὶ Ἐσὺ τὴν ἐφύλαξες ποὺ διάλεξες κι ἔγινες Νέο Παιδί, ὁ Ἄχρονος Θεός. |
Το κοντάκιο αποτελείται, από το «προοίμιο» και 24 «οίκους» δηλ. στροφές και κάθε οίκος τελειώνει με το «εφύμνιο» ( στίχο ρεφραίν) «παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.» και φέρει ακροστιχίδα «τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ ὕμνος.»
ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΑΝΕΦΡΟΣΥΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
Αθανάσιος Δημητρίου
Πρόεδρος Ιεροψαλτών Ν. Τρικάλων
Αστυνομικός – ΜSc Θεολογίας