Την σεπτή μνήμη του προστάτη μας Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού ,του σπουδαίου υμνογράφου και απαράμιλλου Μελωδού, τίμησε το ιστορικό μας σωματείο, την περασμένη Παρασκευή, 4 Δεκεμβρίου 2020. Στον εσπερινό , με τις πατρικές ευχές και ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Τρίκκης και Σταγών κ. Χρυσοστόμου, τιμητικά ψάλαμε ο Aντιπρόεδρος του Σωματείου και Πρωτοψάλτης του Ιερού Ναού της Παναγίας Επισκέψεως Τρικάλων κ. Ευθύμιος Σπύρου και ο υπογράφων, ως πρόεδρος του Σωματείου εκπροσωπώντας τα μέλη του Σωματείου μας. Και αυτό, γιατί λόγω της πανδημίας- ενώ άλλες χρονιές τέτοια ημέρα τα αναλογία κοσμούνταν από όλα τα μέλη του Σωματείου – υπήρχε απαγόρευση και στον αριθμό των Ιεροψαλτών.
Στις δύσκολες αυτές ημέρες που ζούμε, δοκιμάζεται αγαπητοί μου συνάδελφοί και το λειτούργημα μας. Γι’ αυτό θεωρώ ότι πρέπει να ενώσουμε όλοι μαζί την φωνή μας, την αγωνία μας, την προσευχή μας και την ελπίδα μας και να έρθει ο ένας κοντά στον άλλον και να σταθούμε ένας δίπλα στον άλλον. Θα ήθελα όμως να γράψω και μερικές σκέψεις για μας τους ιεροψάλτες οι οποίοι πριν λίγες μέρες τιμήσαμε και τον προστάτη όπως ανέφερα άγιο μας. Θα θελα λοιπόν να προσπαθήσω να θέσω στις σωστές βάσεις και στις πραγματικές του διαστάσεις το σοβαρότατο και πολυδιάστατο έργο των ψαλτών. Αν θα θέλαμε επιγραμματικά να αναφερθούμε στην ιστορία, την θέση, την αποστολή, το έργο και την προσφορά των ιεροψαλτών θα λέγαμε Ψάλτης: τίτλος ζηλευτός γεμάτος αίγλη. Ιστορία: χιλιετιών. Θέση: περίοπτη και υπεύθυνη. Αποστολή: υψηλή, ιερή και μυστηριακή. Ποσφορά: πολύτιμη και θρησκευτική και εθνική. Προκειμένου όμως να παρουσιάσω πληρέστερη και σαφέστερη εικόνα του όλου θέματος θα αναλύσω λίγο τα παραπάνω. Ο άνθρωπος από αρχαιοτάτων χρόνων ένοιωθε την ανάγκη να λατρεύει τους θεούς του. Για να πραγματοποιήσει όμως αυτόν το σκοπό έπρεπε να υπάρχουν τρείς βασικοί παράγοντες α) ο υμνογράφος, ποιητής δηλαδή του λατρευτικού λόγου, β ) ο μελοποιός δηλαδή αυτός που επένδυε με τη μουσική το λόγο και γ) ο αοιδός ο ψάλτης δηλαδή ο εκφραστής του μελοποιημένου μέλους. Ο τελευταίος μάλιστα ήταν και ο βασικότερος παράγοντας διότι με το στόμα του και τη φωνή του ανέπεμπε ύμνους. Δηλαδή έστω κι αν γράφονταν σωρεία από υμνογραφικά και μουσικά κείμενα εάν δεν υπήρχε η φωνή του ψάλτη δεν θα ακουγόταν κανένας ύμνος. Αντίθετα όμως αν υπάρχει ψάλτης ακόμα και χωρίς βιβλίο μπορεί να αυτοσχεδιάσει και να αναπέμψει ύμνο. Άλλωστε η συντριπτική πλειοψηφία των υμνογράφων και των μελοποιών ήταν πρωτίστως ψάλτες. Περνώντας στους μεταχριστιανικούς χρόνους, οι ιεροψάλτες συνεχίζουν να προσφέρουν τις πολύτιμες υπηρεσίες τους, στην νέα θρησκεία. Τους τρεις πρώτους αιώνες συμμετείχε και ο λαός στις ψαλμωδίες αφού οι ύμνοι ήταν ελάχιστοι και αφομοιώνονταν εύκολα. Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει σχετικά «και οι άντρες και οι γυναίκες και οι γέροι και οι νέοι χωρίζονται μεν κατά την ψαλμωδία διότι του καθ’ενός την φωνή Την ενώνει το Πνεύμα, ώστε όλοι μαζί να αποδίδουν μια μελωδία». Όμως η ραγδαία εξέλιξη της υμνογραφίας και ο πολλαπλασιασμός των ύμνων, απαιτούσε ώστε η απόδοση της να γίνεται από ειδικούς και μόνον δηλαδή από τους ψάλτες, ώστε με αυτό τον τρόπο να αποφεύγεται η χασμωδία και η παραφωνία. Γι’ αυτό και η Σύνοδος της Λαοδικείας το 367 ορίζει ότι δεν πρέπει να ψάλλουν κάποια άλλη στην εκκλησία παρά μόνο οι κανονικοί ψάλτες, που θα ανεβαίνουν στο βάθρο και θα ψάλλουν μέσα από βιβλίο. Αργότερα ή εν Τρουλλω ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος, ορίζει ακριβώς το σωστό τρόπο με τον οποίον πρέπει να ψέλνουμε καθώς και τους κατάλληλους ύμνους που πρέπει να λέμε. Συγκεκριμένα λέει σε αυτούς που «καταγίνονται με την ψαλμωδία στις Εκκλησίες θέλουμε να επισημάνουμε να μην χρησιμοποιούν άτακτες δυνατές φωνές και να μην παραβιάζουν τη φυσική φωνή μεταβάλλοντας την, σε άγρια κραυγή ούτε να επιλέγουν ανάρμοστους και άγνωστους για την Εκκλησία ύμους, αλλά με μεγάλη προσοχή και κατάνυξη να προσφέρουν τις ψαλμωδίες στον παντογνώστη Θεό». Επίσης ο ιερός Αυγουστίνος γράφει «παραδέχομαι ότι η διάταξη της μουσικής στην Εκκλησία είναι λίαν ωφέλιμη, ιδίως όταν το ψαλλόμενο μεταδίδεται με καθαρές φωνές και δονήσεις των τόνων ακριβώς όπως ανταποκρίνονται στις λέξεις του κειμένου». Εξάλλου όπως γνωρίζουμε το 355 μ.Χ. στο ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, «έψαλαν 50 ψάλτες, 100 διάκονοι, 100 υποδιάκονοι, 115 αναγνώστες και 40 νεανίδες, ακουγόταν δηλαδή 405 φωνές στο σύνολο». Έχοντας λοιπόν συναίσθηση της υψηλής αποστολής τους οι ψάλτες μεριμνούν για την όσο το δυνατόν τελειότερη μουσική τους μόρφωση, γνωρίζοντας ότι δε φτάνει μόνο το φυσικό χάρισμα της καλλιφωνίας αλλά και οι γνώσεις είναι απαραίτητο εφόδιο τους και ότι γενικώς ο ψάλτης θα πρέπει να ενστερνιστεί την δια βίου μάθηση για τη μουσική του κατάρτιση και την τελειοποίηση της Ψαλτική του τέχνης. Επίσης έχουν πλήρη συναίσθηση της υψηλής αποστολής τους και εκτελούν ευσυνείδητα τα καθήκοντά τους, ώστε να δημιουργούν ατμόσφαιρα κατάνυξης και μυσταγωγίας γνωρίζουν ότι πρέπει να σέβονται τους κανόνες περί ψαλτών αλλά και εκείνους της Βυζαντινής μουσικής και της ψαλτικής τέχνης, επίσης πρέπει να εμπνέουν την αγάπη και τον σεβασμό προς την βυζαντινή μουσική σε νέα παιδιά και να μεριμνούν με κάθε τρόπο για την μεταλαμπαδεύσουν. Αυτές είναι οι αρχές και οι αξίες που χαρακτηρίζουν ανέκαθεν και εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τον βίο και την πολιτεία των ενσυνείδητων και ευσυνείδητων ψαλτών. διευκρινίζουμε δε ότι μόνο αυτοί που λειτουργούν κατά αυτό τον τρόπο είναι πραγματικοί ψάλτες. Δυστυχώς όμως υπάρχουν και ορισμένοι που ζηλεύουν το έργο την θέση και την αίγλη του ιεροψάλτου και παρεισφρέουν στις τάξει τους, αλλά από παρόμοια φαινόμενα καμιά κοινωνική η επαγγελματική τάξη δεν είναι απαλλαγμένη. Αξίζει να αναφέρουμε τον δεκαπεντασύλλαβο τετράστιχο βυζαντινό κανόνα «ο θέλων μουσική μαθείν και θέλων επαινείσθε, θέλει πολλάς υπομόνα, θέλει πολλάς ημέρας, τιμήν προς τον διδάσκαλον, δουκάτα εις τας χείρας, τότε να μάθει ο μαθητής και τέλειος να γίνη». Εκτός λοιπόν από το χάρισμα της φωνής οι ιεροψάλτες αφιερώνουν και πολύ χρόνο και αρκετό χρήμα για τις μουσικές σπουδές τους, Σπουδές μάλιστα που διαρκούν εφόρου ζωής και από τη στιγμή μάλιστα που θα αναλάβουν αναλόγιο, το υπηρετούν με πίστη και αφοσίωση και με αυταπάρνηση αφού από το πρόγραμμα της ζωής τους διαγραφούν πολλές οικογενειακές κοινωνικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις. Χρόνος για ανάπαυση και αναψυχή δεν υπάρχει για τους ψάλτες. Κυριακές γιορτές και αργίες ενώ άλλοι αναπαύονται ή πηγαίνουν με τις οικογένειές τους εκδρομές, οι ψάλτες συνεπής προς τις υποχρεώσεις τους ορθού Βαθέος και με οποιοσδήποτε καιρικές συνθήκες βρίσκονται στα αναλόγια τους. Εκεί πάνω σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται, καταβάλουν προσπάθειες να αποδώσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, ευρισκόμενοι σε μια διαρκή υπερένταση για 2,3 ή και 4 ώρες ανάλογα με την ακολουθία, προκειμένου να ανεβάσουν το εκκλησίασμα σε μια προσευχητική κατάσταση, καθώς μόνο οι ψάλτες έχουν το μέγα αυτό προνόμιο και την ιερή αποστολή αφού υποδυόμενοι τους αγγέλους ψάλλουν αντί για αυτούς τον Χερουβικό ύμνο «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικῶς εικονίζοντες καὶ τῇ Ζωοποιῷ Τριάδι τὸν Τρισάγιον ὕμνον προσᾴδοντες πᾶσαν νυν βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν ὠς τὸν βασιλέα τῶν ὃλων ὑποδεξόμενοι ταῖς ἀγγελικαῖς ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν· Ἀλληλούϊα.» Οι ψάλτες επίσης είναι αυτοί που διασώζουν με τη γλώσσα που ψέλνουν το εθνικό μας κεφάλαιο την παραδοσιακή μας μουσική αφού με την επιστημονική κατάρτιση τους αποδίδουν, σοβαρά και υπεύθυνα τόσο όχι μόνο τους εκκλησιαστικούς ύμνους αλλά και τα δημοτικά και λαϊκά μας τραγούδια και είναι πάρα πολύ οι ψάλτες που έχουν αφήσει μνημειώδης ηχογραφήσεις, του όλου φάσματος της μουσικής μας καθώς και περισπούδαστά έργα καταγραφής στην ελληνική παρασημαντική μεριμνώντας έτσι για την διαιώνιση της. Είναι λοιπόν οι ιεροψάλτες επιστήμονες και καλλιτέχνες εθνικοθρησκευτικής υπόστασης είναι άτομα υψηλού επιπέδου κατά κανόνα προερχόμενοι από όλους τους επαγγελματικούς χώρους, πολλοί μάλιστα είναι πανεπιστημιακής μόρφωσης και διαπρεπείς επιστήμονες, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, ανώτατοι δικαστικοί, γιατροί δικηγόροι μηχανικοί στρατιωτικοί αστυνομικοί εκπαιδευτικοί υπάλληλοι όλων των κλάδων, όλοι τους πιστοί εργάτες της Βυζαντινής μουσικής και της ψαλτικής τέχνης μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματός τους. Και όλες αυτές τις μεγάλες θυσίες τις προσφέρουν αντί οικονομικών ψιχίων και σχεδόν ανύπαρκτων ηθικών αμοιβών, απεναντίας μάλιστα πολλές φορές δέχονται αδικαιολόγητες παρατηρήσεις και προπηλακισμούς όχι μόνο από απαίδευτους κληρικούς αλλά κι από τελείως άσχετους προς την εκκλησία διορισμένους και περιστασιακώς υπηρετούντες επιτρόπους και μάλλον είναι δύσκολο να βρεθεί ψάλτης που να μην έχει υποστεί ταπείνωση και ταλαιπωρίες και να έχει ζήσει τραυματικές εμπειρίες ευτυχώς όμως υπάρχουν και κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις, λαμπροί κληρικοί που αγαπούν τους Ψάλτες τους και τους δίνουν δύναμη για να συνεχίσουν στο μεγάλο έργο τους. Με την ευκαιρία μακαρίζουμε και όλους τους προαπελθόντες προκατόχους μας και υπηρέτες των αναλογιών και εκφράζουμε τον θαυμασμό και την εκτίμησή μας. Αυτή είναι εν ολίγοις η τάξη των ιεροψαλτών με την ιστορία χιλιετιών και την υπεύθυνη και περίοπτη θέση με την υψηλή αποστολή τους και την πολύτιμη εθνικοθρησκευτική προσφορά τους αφού είναι οι μόνοι γνήσιοι και φυσικοί φορείς της εθνικής μας μουσικής παράδοσης εκκλησιαστικής και κοσμικής. Παρά ταύτα όμως παραμένουν μετέωροι ακατοχύρωτοι και επαγγελματικός έρμαια κάποιον άσχετων άμουσων και αδιάφορων αδελφών τους. Προς την κατεύθυνση της επαγγελματικής αποκατάστασης του κλάδου μας εργάζεται επί σειρά ετών τώρα η Ομοσπονδία Συλλόγων Ιεροψαλτών Ελλάδος, υποβάλλοντας τα δίκαια αιτήματα και προς την πολιτεία και προς την εκκλησία θέλω όμως να πιστεύω όχι εις ώτα μη ακουόντων. Γιατί θα πρέπει να γνωρίζουν και η πολιτεία αλλά και η εκκλησία, όσοι φίλοι και να υπάρχουν που να αγαπούν την εθνική μας μουσική παράδοση και την ψαλτική τέχνη και όσο καλή διάθεση και αν υπάρχει από μέρους αρκετών ακόμα νέων,-ευτυχώς -να στραφούν προς την ψαλτική τέχνη εάν δεν εκδηλωθεί ουσιαστικό και έντονο ενδιαφέρον η τάξη των ψαλτών θα ακολουθεί φθίνουσα πορεία και το αποτέλεσμα της αδιαφορίας των αρμοδίων θα αποδειχθεί ολέθριο αφού θα επέλθει μοιραία σιγά-σιγά κόπωση απογοήτευση και στο τέλος αδιαφορία και από μέρους των ενδιαφερομένων να ασχοληθούν με την ψαλτική τέχνη, με συνέπεια την συρρίκνωση την αλλοτρίωση αλλά και τέλος την απώλεια του αδαμάντινου του εθνικού μας πλούτου, της μητρικής μας μουσικής γλώσσας και της εξαιρετικής Ψαλτικής μας τέχνης.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΜSc Θεολογίας – Αστυνομικός
Πρόεδρος Σωματείου Ιεροψαλτών Τρικάλων.
Θες να μαθαίνεις πρώτος τα νέα από το TrikalaVoice.gr;
Διαθέσιμο στο Google Play
