Ο πληθυσμός της Θεσσαλίας εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 33 χιλ. περίπου (-4,5%) επισημαίνει ο κ. Β. Κοτζαμάνης, Καθηγητής Δημογραφίας στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και προσθέτει πως ο πληθυσμός της χώρας μας εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 405 χιλ. περίπου (-3,6% σε σχέση με το 2011).
Ο κ. Κοτζαμάνης μιλάει στη larissanet για το δημογραφικό στις Περιφερειακές Ενότητες της Θεσσαλίας, εστιάζει στη μείωση του πληθυσμού, τις αιτίες που έπαιξαν ρόλο (γεννήσεις – θάνατοι, μεταναστευτικό) και εξηγεί πόσο επηρέασε η πανδημία την πληθυσμιακή εξέλιξη και τον τρόπο για να αποφευχθεί το οξυμένο δημογραφικό πρόβλημα.
Αναλυτικά η συνέντευξη έχει ως εξής:
Ποιές είναι οι εκτιμήσεις σας σχετικά με τις πληθυσμιακές μεταβολές τόσο στην Π.Ε. Λάρισας, όσο και γενικά στη Θεσσαλία, κατά την τελευταία δεκαετία;
Τα διαθέσιμα δεδομένα μας επιτρέπουν να απαντήσουμε στο ερώτημά σας για την περίοδο 1/1/2011-1/1/2021 καθώς δεν έχουμε ακόμη τα τελικά στοιχεία για το Φυσικό Ισοζύγιο (γεννήσεις και θανάτους) για το 2020 αλλά και ούτε εκτιμήσεις του πληθυσμού από την ΕΛΣΤΑΤ για την 1/1/2021. Θα αναφερθούμε επομένως στην εννεαετή περίοδο 2011-2019. Την περίοδο αυτή ο πληθυσμός της χώρας μας εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 405 χιλ. περίπου (-3,6% σε σχέση με το 2011). Ο πληθυσμός της Θεσσαλίας εκτιμάται ότι μειώθηκε κατά 33 χιλ. περίπου (-4,5%). Η μείωση αυτή οφείλεται στο 1/3 σχεδόν στον Νομό Καρδίτσας (-10%), ο όποιος είναι και ολιγότερο δυναμικός δημογραφικά νομός της Θεσσαλίας, καθώς η μείωση του πληθυσμού των άλλων τριών Περιφερειακών Ενοτήτων (Π.Ε.) κυμαίνεται γύρω από τον μέσο εθνικό όρο (Λάρισα -3,4%, Μαγνήσια -2,5% και Τρίκαλα-4,1%).
Σε ότι αφορά το ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων, πώς καταγράφεται η κατάσταση στην Π.Ε. Λάρισας, όπως και σε επίπεδο Θεσσαλίας; Επηρέασαν την μεταβολή πληθυσμού τα μεταναστευτικά ισοζύγια και ποιες οι βασικές αιτίες των πληθυσμιακών μεταβολών;
Οι μεταβολές αυτές, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο προκύπτουν από το συνδυασμό δυο «ζυγαριών»: του Φυσικού ισοζυγίου (γεννήσεις – θάνατοι) και του Μεταναστευτικού ισοζυγίου (είσοδοι – έξοδοι). Σε εθνικό επίπεδο και τα δυο αυτά ισοζυγία την εννεαετή περίοδο 2011-2019 ήταν αρνητικά. Σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων όμως υπάρχουν διαφορές. Έτσι, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας οι θάνατοι ήταν κατά 24,5 χιλ. περίπου περισσότεροι από τις γεννήσεις και οι έξοδοι περισσότερες από τις εισόδους κατά 8,5 χιλ.. Σε χαμηλότερο επίπεδο όμως το Φυσικό Ισοζύγιο ήταν μεν αρνητικό και στις 4 Π.Ε. της, ενώ το μεταναστευτικό ήταν αρνητικό σε δυο μόνον από αυτές (Καρδίτσα και Λάρισα) καθώς στη Μαγνησία και τα Τρίκαλα οι είσοδοι ήταν περισσότεροι από τις εξόδους. Έτσι, εάν στην Περιφέρεια το ισοζύγιο (γεννήσεις – θάνατοι) ήταν υπεύθυνο για το 55% της μείωσης του πληθυσμού της, το Φυσικό Ισοζύγιο ήταν υπεύθυνο αντίστοιχα για το 64% και 31% της μείωσης του πληθυσμού των νομών Καρδίτσας και Λάρισας. Αντιθέτως, στις Π.Ε. Μαγνησίας και Τρικάλων, το πλεόνασμα εισόδων έναντι των εξόδων αντιστάθμισε μερικώς την αρνητική ζυγαριά γεννήσεις – θάνατοι χωρίς όμως να μπορέσει να αποτρέψει την μείωση του πληθυσμού τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δε τα εξής:
1) Όλοι ανεξαιρέτως οι δήμοι της Θεσσαλίας έχουν πλέον περισσότερους θανάτους από γεννήσεις και
2) η σχετική δυναμικότητα της Π.Ε Τρικάλων, που αν και έχει ένα πολύ αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, έλκει πληθυσμό εκτός των ορίων της, με αποτέλεσμα ένα θετικότατο Μεταναστευτικό Ισοζύγιο.
| ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ 1/1/2011-> 1/1/2020 | ||||||
| Καρδίτσα | Λάρισα | Μαγνησία | Τρίκαλα | ΘΕΣΣΑΛΙΑ | ΕΛΛΑΔΑ | |
| Πληθ. 1/1/2011 (εκτίμηση ΕΛΣΑΤ) | 115968 | 290289 | 207639 | 133794 | 747690 | 11123392 |
| ΠΛΗΘ/1/1/2020 (εκτίμηση ΕΛΣΑΤ) | 104145 | 280284 | 202401 | 128285 | 715115 | 10718565 |
| Μεταβολή 1/1/2011-1/1/2020 | -11823 | -10005 | -5238 | -5509 | -32575 | -404827 |
| % Μεταβολή (ο/οο) | -10,2 | -3,4 | -2,5 | -4,1 | -4,4 | -3,6 |
| Φυσικό ισοζύγιο 2011-19 | -7600 | -3065 | -6029 | -7513 | -24207 | -222242 |
| % συμμέτοχη του ΦΙ στη μεταβολή του πληθυσμού | 64,3 | 30,6 | 74,3 | 54,9 | ||
| Μεταναστευτικό ισοζύγιο 2011-19 (έμμεση εκτίμηση) | -4223 | -6940 | 791 | 2004 | -8368 | -183309 |
| % συμμέτοχη του ΜΙ στη μεταβολή του πληθυσμού | 35,7 | 69,4 | 25,7 | 45,1 |
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ίδια επεξεργασία των δεδομένων
Η πανδημία του κορωνοϊού είχε κάποια επίδραση στην πληθυσμιακή εξέλιξη;
Ναι, καθώς αφενός μεν οδήγησε το 2020 και το 2021 σε μια αύξηση του αριθμού των θανάτων (απεβίωσαν δηλαδή περισσότεροι από αυτούς που περιμέναμε, αφετέρου δε θα επηρεάσει και τις γεννήσεις του 2021 (ως και αυτές και του 2022) καθώς μειώθηκαν σημαντικά οι γάμοι τα χρονιά της πανδημίας και ταυτόχρονα πολλά ζευγάρια ανέβαλλαν την απόκτηση των παιδιών τους. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα ένα ακόμη πιο αρνητικό Φυσικό ισοζύγιο για το 2020 και το 2021, καθώς τα δυο αυτά χρόνια οι θάνατοι θα είναι σχεδόν κατά 50.000 περισσότεροι από τις γεννήσεις.
Τι προδιαγράφεται για την πληθυσμιακή εξέλιξη τις επόμενες δεκαετίες; Και πως αλήθεια θα αντιμετωπιστεί το οξυμένο δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα;
Η αύξηση ή η μείωση του όποιου πληθυσμού όπως αναφερθήκαμε ήδη εξαρτάται από δυο «ζυγαριές»: (γεννήσεις –θάνατοι) και (είσοδοι- έξοδοι). Το ισοζύγιο είσοδοι – έξοδοι σε εθνικό επίπεδο ήταν αρνητικό την τελευταία δεκαετία. Σε αυτό δε οφείλεται και το 45% σχεδόν της μείωσης του πληθυσμού μας παρ’ όλη την «προσφυγική κρίση» και την εγκατάσταση αλλοδαπών στην χώρα μας καθώς πολλοί νέοι παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας (τόσο Έλληνες όσο και αλλοδαποί που είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα πριν την κρίση) μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Αν η τάση αυτή φυγής συνεχισθεί (έστω και με μικρότερη ένταση) και ταυτόχρονα το ισοζύγιο αυτό παραμείνει αρνητικό, προστιθέμενο στο μετά βεβαιότητας αρνητικό Φυσικό ισοζύγιο των επόμενων δεκαετιών, θα δώσει ακόμη μεγαλύτερη μείωση τους πληθυσμού μας. Επομένως, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανακοπή του κύματος φυγής των νέων από την χώρα μας, και την αλλαγή του πρόσημου του ισοζυγίου αυτού από αρνητικό σε θετικό.
Το Ισοζύγιο γεννήσεις – θάνατοι, είναι αρνητικό και αυτό από το 2010 και μετά θα παραμείνει αρνητικό μέχρι και το 2050. Επομένως, αν και το μεταναστευτικό ισοζύγιο παραμείνει και αυτό αρνητικό, η μείωση του πληθυσμού μας θα υπερβαίνει τις 45 χιλ. ετησίως.
Το Φυσικό Ισοζύγιο θα παραμείνει αρνητικό για δυο λόγους:
1) οι θάνατοι θα συνεχίσουν να αυξάνονται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού μας (θα κυμανθούν γύρω από τις 135 χιλιάδες ετησίως) και
2) οι γεννήσεις που τα τελευταία χρόνια είναι λίγο περισσότερες από τις 80 χιλ., είναι αδύνατον να αυξηθούν τόσο ώστε να υπερκαλύψουν τους θανάτους, καθώς, εκτός των άλλων, οι γυναίκες που θα έρθουν σε ηλικία να κάνουν παιδιά τις επόμενες δεκαετίες θα είναι αρκετά λιγότερες από αυτές που είναι σήμερα. Εκείνο επομένως που είναι το μόνον εφικτό για να περιορισθεί (και όχι να αλλάξει πρόσημο και να γίνει θετικό) το αρνητικό Φυσικό Ισοζύγιο στο μέλλον είναι η επιβράδυνση της πτώσης των γεννήσεων σε μια πρώτη φάση και στη συνέχεια η σταθεροποίησή τους και η αναστροφή της πτωτικής τους πορεία.
Αυτό προϋποθέτει ότι οι νέοι που θα έρθουν σε ηλικία να κάνουν παιδιά θα σταματήσουν σε μια πρώτη φάση να κάνουν κάθε φορά λίγο λιγότερα παιδιά και σε μεγαλύτερη ηλικία απ’ ότι οι γονείς τους και, σε μια δεύτερη δε φάση ότι θα κάνουν όλο και λίγο περισσότερα.
Για να επιτευχθεί όμως αυτό απαιτείται η αλλαγή του μη ιδιαίτερά ευνοϊκού σήμερα στη χώρα μας περιβάλλοντος για την δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση παιδιών, και, προφανώς, εκτός των άλλων, και μια αποτελεσματική δημογραφική και οικογενειακή πολιτική. Αν δεχθούμε επομένως ότι βασική αρχή παραμένει η διευκόλυνση των νέων ζευγαριών για να κάνουν τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν στον χρόνο που το επιθυμούν, αυτό προϋποθέτει ένα πλέγμα μέτρων που θα είναι επικεντρωμένα στο παιδί και την οικογένειά του, ανεξαρτήτως της μορφής της (συμβίωση με ή χωρίς σύμφωνο, γάμος, μονογονεϊκή οικογένεια).
Μέτρα επομένως που δεν θα στοχεύουν μόνον στη μείωση του οικονομικού κόστους (άμεσου/έμμεσου) που προκύπτει από την γέννηση και το μεγάλωμα κάθε παιδιού και στην ενίσχυση των διαθέσιμων εισοδημάτων (βλ. μείωση της ανεργίας, αύξηση του % συμμετοχής των κάτω των 25 ετών στο εργατικό δυναμικό, αύξηση της απασχόλησης σε κλάδους υψηλής παραγωγικότητας και προστιθέμενης αξίας).
Μέτρα που θα στοχεύουν και στην εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, στην άρση των έμφυλων διακρίσεων τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό βίο (η χώρα μας είχε το 2019 τον χειρότερο Δείκτη Ισότητας των Φύλων ανάμεσα στις 28 χώρες – μέλη της Ε.Ε), στην αναστροφή του γενικευμένου κλίματος ανασφάλειας για το μέλλον που είναι διάχυτο στις νεότερες γενεές και προφανώς και στην διεύρυνση της κοινωνικής πολιτικής. Οφείλουμε τέλος να υπενθυμίσουμε ότι ι) τα όποια μέτρα ληφθούν, δεν θα αλλάξουν τις υφιστάμενες τάσεις άμεσα, αλλά σε βάθος χρόνου και ιι) όπως προκύπτει και από την διεθνή εμπειρία οι επιδοματικές πολιτικές έχουν άκρως περιορισμένη εμβέλεια και δεν έχουν ιδιαίτερα αποτελέσματα εάν δεν υπάρχει ένα γενικότερο ευνοϊκό για την οικογένεια και το παιδί περιβάλλον.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET