Του Απόστολου Σπαθή, Προϊσταμένου του Κ.Ε.Σ.Υ. Τρικάλων
Η παρούσα ερευνητική εργασία δημοσιεύτηκε στο 6ο Διεθνές Συνέδριο για την Προώθηση της Εκπαιδευτικής Καινοτομίας της ΕΕΠΕΚ, το οποίο διεξήχθη στις 16-18 Οκτωβρίου 2020 στη Λάρισα και αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας έρευνας με το ίδιο θέμα της οποίας το πρώτο μέρος διεξήχθη το 2018 στους Διευθυντές/Προϊσταμένους Σχολικών Μονάδων της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων.
Κατά τις επισκέψεις μου στις σχολικές μονάδες, ως στέλεχος εκπαίδευσης για συνεργασία με το διδακτικό προσωπικό, διαπιστώθηκε η ύπαρξη αυταρχικής συμπεριφοράς του διευθυντή προς τα μέλη του διδακτικού προσωπικού. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε αφορμή να πραγματοποιηθεί εκπαιδευτική έρευνα με απώτερο στόχο να διερευνηθούν οι στάσεις των διευθυντών κατά τις διαδικασίες λήψης συλλογικών αποφάσεων στη σχολική μονάδα από τις δυο πλευρές δηλαδή τι δηλώνουν οι ίδιοι οι διευθυντές και τι δηλώνουν οι υφιστάμενοι εκπαιδευτικοί για την αυταρχικότητα των διευθυντών τους.
Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση των στάσεων των διευθυντών και προϊσταμένων σχολικών μονάδων για τον βαθμό που χαρακτηρίζει τη δημοκρατικότητα τους κατά τις διαδικασίες λήψεων συλλογικών αποφάσεων στο σχολείο μέσα από τις δηλώσεις των εκπαιδευτικών. Σύμφωνα με τον σκοπό, εύλογα οδηγούμαστε στο ακόλουθα ερευνητικό ερώτημα: Σε ποιο βαθμό ασκούν δημοκρατικά τα καθήκοντά τους οι διευθυντές και οι προϊστάμενοι όταν πρόκειται να πάρουν μια συλλογική απόφαση;
Οι υποθέσεις της παρούσας έρευνας είναι πως πολλοί διευθυντές χαρακτηρίζονται από αυταρχικότητα και «πιέζουν» τους εκπαιδευτικούς κατά τις διαδικασίες λήψης συλλογικών αποφάσεων προκειμένου να εξασφαλίσουν επιθυμητή απόφαση. Ως εκ τούτου η αυταρχικότητά τους υποβοηθά την αποδυνάμωση του κύρους του σχολείου και το καθιστά αδύναμο στο να προσφέρει ποιοτικά εκπαιδευτικό έργο και εν τέλει να λειτουργήσει εύρυθμα.
Ως εργαλείο συλλογής δεδομένων επιλέχτηκε να χρησιμοποιηθεί ανώνυμο ερωτηματολόγιο το οποίο περιείχε δώδεκα ερωτήσεις που αφορούσαν στις στάσεις των διευθυντών/προϊσταμένων σχολικών μονάδων των Τρικάλων για τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις στο σύλλογο διδασκόντων σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών.
Το ερωτηματολόγιο περιείχε 12 ερωτήσεις οι οποίες κατανεμήθηκαν ως εξής: τέσσερις ερωτήσεις για τα δημογραφικά στοιχεία, επτά ερωτήσεις για τις στάσεις των διευθυντών και μια ερώτηση ανοιχτού τύπου στην οποία οι εκπαιδευτικοί δήλωναν ελεύθερα τις απαντήσεις τους. Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις δεν είχαν διαβαθμισμένη κλίμακα και ήταν του τύπου: ναι, όχι.
Τον πληθυσμό στόχο της έρευνας αποτέλεσαν εκπαιδευτικοί που υπηρετούν σε σχολικές μονάδες της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων.
Το δείγμα αποτέλεσαν n = 151 εκπαιδευτικοί εκ των οποίων 36,4% ήταν άντρες και 63,6% γυναίκες. Παρατηρούμε πως το ποσοστό των γυναικών είναι πολύ μεγαλύτερο και αυτό είναι φυσικό αφού η πλειονότητα των εκπαιδευτικών είναι γυναίκες.
Το 14,8% διέθετε δεύτερο πτυχίο, το 8,2% διδακτορικό τίτλο, 26,2% Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης και το 50,8 % μεταπτυχιακό τίτλο.
Γράφημα 1. Απόψεις εκπαιδευτικών για την αυταρχικότητα των διευθυντών στις διαδικασίες λήψης συλλογικών αποφάσεων στη σχολική μονάδα
Γράφημα 2. Απόψεις διευθυντών για την αυταρχικότητα των διευθυντών στις διαδικασίες λήψης συλλογικών αποφάσεων στη σχολική μονάδα
Συμπεράσματα
Ο βαθμός αυταρχικότητας των διευθυντών/προϊσταμένων σχολικών μονάδων που δηλώνουν οι εκπαιδευτικοί (δεύτερο μέρος) ανέρχεται στο 19,9% δηλαδή ένας στους 5 διευθυντές συμπεριφέρεται αυταρχικά, ενώ οι ίδιοι οι διευθυντές στο πρώτο μέρος της έρευνας κατεβάζουν το ποσοστό αυτό στο 7,4% εκμηδενίζοντας την αυταρχικότητά τους. Κατά συνέπεια οι διευθυντές, όταν πρόκειται να δηλώσουν τον βαθμό αυταρχικότητάς τους, παρουσιάζονται λιγότερο αυταρχικοί. Παρουσιάζουν δηλαδή τον εαυτό τους στη σχολική μονάδα περισσότερο δημοκρατικό. Παράλληλα ένα ποσοστό 20% των εκπαιδευτικών «διαψεύδουν» τους ισχυρισμούς των διευθυντών τους υποστηρίζοντας πως συμπεριφέρονται αυταρχικά.
Επιπλέον στις τρεις πρώτες ερωτήσεις οι διευθυντές δηλώνουν (πρώτο μέρος) πως δεν συμπεριφέρονται αυταρχικά στους εκπαιδευτικούς των σχολείων τους κατά τις διαδικασίες λήψης συλλογικής απόφασης (διατάζουν=7,4%, πείθουν=1,2%, παίρνουν την απόφαση εξηγώντας την στους υφισταμένους=17,3%). Στις ερωτήσεις αυτές (δεύτερο μέρος) τα αντίστοιχα ποσοστά των εκπαιδευτικών είναι ιδιαίτερα αυξημένα (διατάζουν=19,9%, πείθουν=18,5%, παίρνουν την απόφαση εξηγώντας την στους υφισταμένους=39,1%).
Στην έκτη ερώτηση οι διευθυντές δηλώνουν (πρώτο μέρος) σε μεγάλο ποσοστό πως συμπεριφέρονται δημοκρατικά στους εκπαιδευτικούς των σχολείων τους κατά τις διαδικασίες λήψης συλλογικής απόφασης (δέχονται την απόφαση του συλλόγου διδασκόντων=71,6%). Στην ίδια ερώτηση τα αντίστοιχα ποσοστά (δεύτερο μέρος) των εκπαιδευτικών είναι χαμηλότερα (δέχονται την απόφαση=65,6%). Διαψεύδουν δηλαδή οι εκπαιδευτικοί τους διευθυντές τους οι οποίοι παρουσιάζονται περισσότερο δημοκρατικοί.
Από τη σύγκριση των δυο γραφημάτων 1 και 2 διαφαίνεται πως οι διευθυντές δηλώνουν τον εαυτό τους λιγότερο αυταρχικό και περισσότερο δημοκρατικό ενώ οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν τους διευθυντές τους περισσότερο αυταρχικούς και λιγότερο δημοκρατικούς. Παρουσιάζουν δηλαδή μια διαφορετική αλλά αληθινή εικόνα στο σχολείο. Οι δηλώσεις αυτές των εκπαιδευτικών βρίσκονται πιο κοντά στην προσέγγιση της πραγματικότητας. Είναι γνωστό πως οι διευθυντές και προϊστάμενοι όταν ερωτώνται για τον εαυτό τους, τις ικανότητές τους και το ενδιαφέρον τους καθώς και για την εφαρμογή δημοκρατικών διαδικασιών στο σχολείο, παρουσιάζονται περισσότερο θετικοί.
Επειδή υπάρχει ένα μεγάλο δείγμα από τον εκπαιδευτικό πληθυσμό όλων των σχολείων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στα Τρίκαλα n=151, τα αποτελέσματα μπορούν να γενικευτούν για την περιοχή των Τρικάλων.