Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι η πιο συχνή ενδοκρινολογική πάθηση στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Αποτελεί την κυριότερη αιτία υπογονιμότητας που οφείλεται σε ανωοθυλακιορρηξία και υπολογίζεται ότι αφορά σε ποσοστό 73% των περιπτώσεων. Η αιτιολογία του είναι αδιευκρίνιστη. Από το 1990 έχει προταθεί ότι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα σημείων και συμπτωμάτων ωοθηκικής δυσλειτουργίας, τα οποία ορίζονται από συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια.
Τα διαγνωστικά κριτήρια του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS, polycystic ovarian syndrome) σύμφωνα με την αναθεωρημένη συμφωνία του Rotterdam περιλαμβάνουν δύο από τα τρία ακόλουθα κριτήρια:
- ανωοθυλακιορρηξία ή αραιο-ωοθυλακιορρηξία,
- κλινικά συμπτώματα ή εργαστηριακά ευρήματα υπερανδρογοναιμίας,
- πολυκυστική υπερηχογραφική εμφάνιση των ωοθηκών.
Γενικά, το σύνδρομο καλύπτει ευρύ φάσμα γυναικών: στο ένα άκρο του φάσματος βρίσκονται γυναίκες με φυσιολογικό κύκλο και πολυκυστική εμφάνιση των ωοθηκών στο διακολπικό υπερηχογράφημα, ενώ στο άλλο άκρο του φάσματος βρίσκονται γυναίκες με συμπτώματα, όπως αυτά που περιέγραψαν το 1935 οι Stein και Leventhall, και χαρακτηρίζουν γυναίκες με αραιομηνόρροια (κύκλους 3-6 μηνών), υπερτρίχωση, ακμή, υπογονιμότητα και παχυσαρκία. Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί ότι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνοδεύεται από χαρακτηριστικές μεταβολικές διαταραχές όπως υπερινσουλιναιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη και δυσλιπιδαιμία.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών συνήθως πρωτοεμφανίζονται στην εφηβεία. Παθολογικές καταστάσεις που απαιτούν διαφορική διάγνωση από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι το σύνδρομο Cushing, η συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων και οι όγκοι των επινεφριδίων ή της ωοθήκης. Σήμερα, θεωρείται ότι η πολυκυστική εμφάνιση των ωοθηκών είναι πράγματι ένα σημείο της νόσου και όχι η αιτία των συμπτωμάτων. Επίσης, το όνομα του συνδρόμου είναι δυνατόν να δημιουργεί σύγχυση, καθώς υπονοείται ότι η ωοθήκη είναι η αιτία του συνδρόμου, ενώ η αιτιολογία είναι στην πραγματικότητα άγνωστη. Μπορεί να συνδέεται με δυσλειτουργία του υποθαλάμου ή της υπόφυσης, ή με δυσλειτουργία της ωοθήκης ή και των επινεφριδίων.
Η υπερηχογραφική εμφάνιση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από διογκωμένες ωοθήκες με περισσότερες από 10 κύστεις διαμέτρου 2-8 mm σε μία υπερηχογραφική τομή και παχύ κεντρικό στρώμα. Οι κύστεις αυτές διατάσσονται περιφερικά με μορφή περιδεραίου ή διαμέσου του παχέος ηχογενούς κεντρικού στρώματος.
Για την ορθή εκτίμηση, το διακολπικό υπερηχογράφημα υπερέχει σαφώς του διακοιλιακού, ενώ η υπερηχογραφική εμφάνιση είναι ο δείκτης του συνδρόμου με τη μεγαλύτερη ευαισθησία.
Η ορμονική εικόνα χαρακτηρίζεται από φυσιολογική ή ελαττωμένη FSH, αυξημένη ή φυσιολογική LH, αυξημένη αναλογία LH/FSH, τεστοστερόνη αυξημένη ή στα ανώτερα φυσιολογικά όρια, αυξημένη ανδροστενδιόνη, αυξημένη ή φυσιολογική DHEA-S, φυσιολογική ή ελαττωμένη 17-β οιστραδιόλη και ελαττωμένη SHBG. Η DHEA-S παράγεται από τα επινεφρίδια, ενώ η τεστοστερόνη κυρίως εκκρίνεται από την ωοθήκη. Η μορφολογία των ωοθηκών στο διακολπικό υπερηχογράφημα, συνδυαζόμενη με υψηλά επίπεδα LH ή και τεστοστερόνης είναι οι πιο ευαίσθητοι δείκτες για PCOS.
Αιτιολογία
Παρά τη μεγάλη πρόοδο στη διάγνωση και αντιμετώπιση του συνδρόμου τα τελευταία 60 χρόνια, η αιτιολογία του συνδρόμου παραμένει πολύπλοκη και όχι πλήρως κατανοητή. Μπορεί να συνδέεται με δυσλειτουργία του υποθαλάμου ή της υπόφυσης, ή με δυσλειτουργία της ωοθήκης ή και των επινεφριδίων. Υπάρχουν επίσης ισχυρές ενδείξεις για εμπλοκή ενός ή περισσότερων γονιδίων, αυξάνοντας τις πιθανότητες το σύνδρομο να είναι γενετικά μεταδιδόμενο.
Επιπτώσεις στην υγεία
Οι μεταβολικές διαταραχές σε νεαρές γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, όπως υπερινσουλιναιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη και δυσλιπιδαιμία, συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ ή μη εξαρτώμενου από ινσουλίνη (NIDDM) στα επόμενα χρόνια της ζωής τους.
Οι πολυκυστικές ωοθήκες προκαλούν σημαντικό ποσοστό των προβλημάτων ωοθυλακιορρηξίας και είναι συχνό εύρημα των γυναικών με προβλήματα υπογονιμότητας. Περισσότερο από το 20% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν διάφορες μορφές του συνδρόμου. Πολλές όμως από τις γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες έχουν φυσιολογικό κύκλο και δεν έχουν προβλήματα ωοθυλακιορρηξίας και σύλληψης.
Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις για αυξημένο ρίσκο καρδιαγγειακών παθήσεων, καρκίνου της μήτρας και επανειλημμένων αποβολών. Επομένως, η διάγνωση του συνδρόμου παίζει ρόλο μακροπρόθεσμα στην υγεία.
Αντιμετώπιση
Η απώλεια βάρους και η σωματική άσκηση προτείνονται πρώτα, για την αύξηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας του συνδρόμου, τη μείωση της σοβαρότητας των συμπτωμάτων, καθώς και τη μείωση του ρίσκου για διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακές παθήσεις. H απώλεια έστω και 5% του βάρους αποκαθιστά σε μεγάλο βαθμό την ορμονική και κλινική εικόνα.
Η αντιμετώπιση των διαταραχών του κύκλου ή της τριχοφυΐας – ακμής συνήθως γίνεται με τη χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων,προγεστερονοειδών, ή αντιανδρογόνων αντίστοιχα. Συνήθως, οι αγωγές αυτές είναι σχετικά μακροχρόνιες. Σε περιπτώσεις τριχοφυΐας, η γυναίκα ενθαρρύνεται για την εφαρμογή αποδεκτών μεθόδων «ριζικής» αποτρίχωσης, οι οποίες σαφώς βελτιώνουν το πρόβλημα, σε αντίθεση με την εφαρμογή φαρμακευτικών αγωγών, όπου μετά τη διακοπή τους και μετά την πάροδο κάποιου χρονικού διαστήματος, το πρόβλημα επανέρχεται.
Για τις γυναίκες που επιθυμούν να συλλάβουν, σαν πρώτη γραμμή φαρμακευτικής αντιμετώπισης προτείνεται η πρόκληση ωορρηξίας με χορήγηση κιτρικής κλομιφαίνης (clomifene citrate). Η μέθοδος είναι αποτελεσματική και ασφαλής και ενδείκνυται σε περιπτώσεις ανωορρηξίας.
Η δεύτερη επιλογή περιλαμβάνει τη χορήγηση γοναδοτροπινών σε περίπτωση ανεπαρκούς αντίδρασης στην κιτρική κλομιφαίνη, σε συνδυασμό με στενή παρακολούθηση της ασθενούς για αποφυγή υπερδιέγερσης των ωοθηκών.
Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί αποτελεσματική μέθοδο αντιμετώπισης της υπογονιμότητας που σχετίζεται με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και γενικά προτείνεται σαν τρίτη γραμμή αντιμετώπισης σε περιπτώσεις μη αποτελεσματικής θεραπείας με κιτρική κλομιφαίνη ή γοναδοτροπίνες. Γίνεται μέθοδος πρώτης επιλογής όταν συνοδεύεται από πρόσθετες ενδείξεις (π.χ. ανδρικός ή σαλπιγγικός παράγοντας, ή ενδομητρίωση).
Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση, έχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν μία επιπλοκή που καλείται σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών (ovarian hyperstimulation syndrome – OHSS).
Δρ. Καββαδίας Αλέξιος
Μαιευτήρας – Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Πιστοποιημένος στο Μαιευτικό – Γυναικολογικό Υπερηχογράφημα
Πιστοποιημένος στην Κολποσκόπηση
Κάτοχος διπλώματος ALSO (Advanced Life Support in Obstetrics)
Συγγρού 28 και Φλέμινγκ , (άνωθεν Euromedica), Τρίκαλα
Τηλ. 2431025190, 6946218134
e-mail: kalamba@otenet.gr
Θες να μαθαίνεις πρώτος τα νέα από το TrikalaVoice.gr;
Διαθέσιμο στο Google Play
