Ένας Τρικαλινός επιστήμονας του εξωτερικού μας παρουσιάζει το παράδειγμα του Αμπερντίν (Aberdeen), μιας πόλης της Μεγάλης Βρετανίας, τρίτης μεγαλύτερης της Σκωτίας, με οικονομική δραστηριότητα συνδεδεμένη με τα κοιτάσματα πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα, που μετατρέπεται σε βιώσιμη πόλη χάρης στη σύμπραξη ιδιωτικού τομέα, κυβέρνησης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε συνδυασμό με σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία όπως τα κοινωνικά ομόλογα.
Ο Άγγελος Παπαβασιλείου, PhDC Senior Project Engineer of Structures, Aberdeen City Council, UK, μιλά για την εμπειρία του ως μηχανικού στα έργα μετάβασης του Aberdeen σε Βιώσιμη Πόλη αξιοποιώντας συνεργασίες και χρηματοδοτικά εργαλεία με κοινωνικό πρόσημο.
Κάτοικος τα τελευταία 6 χρόνια στην πόλη του Αberdeen και με το ρόλο του Πολιτικού Μηχανικού της τοπικής αυτοδιοίκησης στα κομβικά έργα της πόλης, εξηγεί ότι μέχρι το 2040, ο Δήμος και η Περιφέρεια (Aberdeen City και Shire) θα έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί σε βιώσιμο ευρωπαϊκό τόπο. Όπως λέει ο ίδιος, “στόχος είναι η πόλη του Aberdeen και η ευρύτερη περιφέρεια να μετατραπούν σε κέντρο ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας και της εφευρετικότητας στην οικονομία της γνώσης και της υψηλής αξίας Αγορών, με ιδιαίτερη έμφαση στην ενέργεια, τα βιοφαρμακευτικά προϊόντα, τον τουρισμό, τα τρόφιμα και ποτά, την αλιεία και τις βιομηχανίες του πρωτογενή τομέα. Παράλληλος στόχος είναι να προστατευτεί το αξιόλογο ιστορικό και φυσικό περιβάλλον της περιοχής και να αναδειχθεί ως ένα από τα βασικά πλεονεκτήματά της για την εξασφάλιση μιας υψηλής ποιότητας ζωής. Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων έχουν ενεργήσει με αυτοπεποίθηση και έχουν πάρει γενναίες αποφάσεις για να πετύχουν αυτούς τους αναπτυξιακούς στόχους. Και τα δύο Συμβούλια (Δημοτικό και Περιφερειακό) έχουν υιοθετήσει μια προορατική προσέγγιση για την ανάπτυξη, που εξασφαλίζει την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων, και την ικανότητα της περιοχής να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή και να δημιουργήσει μια ανοιχτή και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνία”.
Ο μετασχηματισμός μιας πετρελαϊκής πόλης
Οι στρατηγικές περιοχές ανάπτυξης που έχουν επιλεγεί στο Aberdeen City και Shire θα αποτελέσουν το κύριο επίκεντρο της ανάπτυξης έως το 2040 και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σύμφωνα με τον κ. Παπαβασιλείου, τουλάχιστον το 75% όλων των νέων κτιρίων που θα χτιστούν, καθώς και η γη που θα αξιοποιηθεί για τη βιομηχανία, αλλά και για τη στέγαση εταιρειών και επιχειρήσεων, θα είναι ήδη ενταγμένα στους τομείς στρατηγικής ανάπτυξης.
Εξηγεί ότι αρχικά απαιτήθηκε μία μελέτη για το ποιοι οικισμοί και περιοχές θα ενταχθούν στο Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης πριν ληφθεί η τελική απόφαση. Για τις τελικές Στρατηγικές Περιοχές Ανάπτυξης εκτός του Aberdeen City επιλέχθηκαν και ορίστηκαν σχετικά στενές στην έκταση τους περιοχές, έως 5 χιλιόμετρα πλάτος. Στις περιοχές αυτές θα δημιουργηθεί στέγαση, ευκαιρίες απασχόλησης και βιώσιμες υπηρεσίες, διασφαλίζοντας ότι αυτές οι χρήσεις βρίσκονται πολύ κοντά η μια στην άλλη και θα συνδέονται με υψηλής ποιότητας ενεργά ταξιδιωτικά δίκτυα και μέσα μαζικής μεταφοράς.
Ήταν επομένως σημαντικό, σύμφωνα με τον κ. Παπαβασιλείου, τα Σχέδια Τοπικής Ανάπτυξης (Local Development Plans) να διερευνήσουν ευκαιρίες για επέκταση και σύνδεση στρατηγικών δικτύων πεζοπορίας και ποδηλάτου, αξιοποιώντας τις υπάρχουσες υποδομές και δίκτυα, όπου αυτά είναι διαθέσιμα. Αυτό παρέχει ευκαιρίες για βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος, συνδέοντας τους βιότοπους και ανοιχτούς χώρους μέσω πράσινων υποδομών και δικτύων. Στο σχεδιασμό, επίσης, εντάχθηκαν και νέες φυτεύσεις πρασίνων περιοχών.
Ειδικότερα, οι Περιοχές Στρατηγικής Ανάπτυξης (Strategic Growth Areas) επικεντρώνονται στη δημιουργία βιώσιμων μικτών κοινοτήτων με τις απαραίτητες υπηρεσίες, εγκαταστάσεις και υποδομές για τον 21ο αιώνα. Αυτό θα περιλαμβάνει νέες και βελτιωμένες υποδομές, όπως: νέα ή διευρυμένα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, πολυλειτουργικά πράσινα δίκτυα και χώρους πρασίνου, βελτιώσεις στους δρόμους και τους σιδηροδρόμους, καθώς και στα ενεργά ταξίδια (περπάτημα / ποδηλασία) και δίκτυα λεωφορείων, αναβαθμίσεις σε ενεργειακά δίκτυα, βελτιωμένες ψηφιακές συνδέσεις και νέα συστήματα ύδρευσης και λυμάτων.
Επιπλέον, η Περιφερειακή πολιτική της πόλης έχει εντοπίσει την ανάγκη για την προώθηση τριών βασικών καινοτομιών/έργων και αναμένεται ότι αυτά θα βρίσκονται μέσα στις Στρατηγικές Περιοχές Ανάπτυξης: Κέντρο τεχνολογίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, Κέντρο διανομής γεωργικών προϊόντων και διατροφής για καινοτομία και Βιοθεραπευτικό κόμβο για καινοτομία.
Τα διδάγματα για ελληνικές πόλεις
Ζητήσαμε από τον κ. Παπαβασιλείου να αναδείξει κάποια κοινά σημεία του Aberdeen με ελληνικές πόλεις και πιθανόν κάποια αντίστοιχα έργα που θα επέστρεφαν αξία σε ελληνικές πόλεις ενισχύοντας τοπικές οικονομίες. Όπως σημειώνει ενδεικτικά, ο Πειραιάς έχει πολλά πανομοιότυπα χαρακτηριστικά με την πόλη του Αberdeen και υποδομές όπου ίσως να είναι και περισσότερο ώριμες να υποστηρίξουν ένα Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης που θα οδηγήσει τον Πειραιά σε ένα από τα ευρωπαϊκά πρότυπα Βιώσιμης Πόλης. Εξηγεί ότι “το Λιμάνι του Πειραιά, η Ακτή Μιαούλη, η Πειραϊκή, η Φρεατίδα, το Μικρολίμανο, η Καστέλα και Καραΐσκάκη είναι περιοχές που μπορούν να ενταχθούν σε ένα μακρόπνοο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης και Ανάπλασης. Φυσικά, κατά τη γνώμη μου, η ανάπλαση του πύργου του Πειραιά όπου από ότι πληροφορούμαι έχει αρχίσει ήδη, είναι ένα από τα έργα που θα συντελέσει στην ανάπτυξη της πόλης αλλά από μόνο του αυτό το έργο δεν επαρκεί. Επίσης, η επένδυση της Cosco στον Πειραιά είναι υψηλοτάτης σημασίας και αξίας, αλλά επίσης θα πρέπει να συνδυαστεί με αντισταθμιστικά οφέλη προς την πόλη και το οικιστικό περιβάλλον που ζουν οι πολίτες…”.
Οι προκλήσεις και η χρηματοδότηση
Η επιτυχία ενός εγχειρήματος, σύμφωνα με τον κ. Παπαβασιλείου, εξαρτάται από την ισορροπία στο θεωρητικό ισοσκελές τρίγωνο της Βιώσιμης Ανάπτυξης που στις τρεις κορυφές του έχει την ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, την ΚΟΙΝΩΝΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Εκεί μπορεί να αναζητηθεί η επιτυχία μιας τέτοιας προσπάθειας και εκεί βρίσκεται το μεγαλύτερο διακύβευμα. Ο κ. Παπαβασιλείου τονίζει μεταξύ άλλων ότι απαιτείται συμμετοχή και αποδοχή των έργων αυτών από την κοινωνία και τους πολίτες ενώ το κλειδί στο success story είναι ο Σχεδιασμός και το Χρηματοδοτικό Σχέδιο. Εξηγεί μεταξύ άλλων ότι η χρηματοδότηση δεν μπορεί να προέρχεται μόνο από τον κρατικό προϋπολογισμό και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα πρέπει να βάλουμε στις στρατηγικές επενδύσεις και την ιδιωτική χρηματοδότηση, καθώς επίσης και τη χρηματιστηριακή.
Μιλά για ιδιωτική χρηματοδότηση με κανόνες και όρους win-win και όχι σε ένα ευκαιριακό πλαίσιο “ξεπουλήματος” περιοχών η δημοσίων ακινήτων χωρίς ισάξιο όφελος για την κοινωνία, την πόλη και τους πολίτες. Στην περίπτωση του Aberdeen για παράδειγμα, η χρηματοδότηση ήρθε από κάθε πιθανή πηγή. Σύμφωνα με τον κ. Παπαβασιλείου, “ομάδες επενδύσεων του Δήμου και της Περιφέρειας ενέταξαν κάποια έργα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάποια άλλα στην κυβέρνηση και κάποια άλλα στην Περιφέρεια. Στη συνέχεια, έχοντας αυτό το πρόγραμμα στα χέρια μας και με ενταγμένα σχεδόν το 50% των έργων σε εξασφαλισμένες πηγές χρηματοδότησης καταφύγαμε στο χρηματιστήριο του Λονδίνου στο City και με βάση – πάντα – το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, το δημοτικό συμβούλιο του Aberdeen εξέδωσε 370 εκατ. λίρες ομολόγων στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου το 2016, στο πλαίσιο της στρατηγικής για τη χρηματοδότηση του επενδυτικού προγράμματος. Τέλος, κάποια έργα στο κέντρο της πόλης που ανήκαν σε δημοτικές εκτάσεις, δόθηκαν με πολυετή μίσθωση χαμηλού κόστους για κατασκευή γραφείων η συγκροτημάτων από εμπορικά καταστήματα, όπου έχουν την υποχρέωση διαμόρφωσης κοινόχρηστων χώρων της πόλης, με τον επιθυμητό σχεδιασμό του δήμου και με μηδενική χρηματοδοτική συμμετοχή του Δήμου”.
Ο κ. Παπαβασιλείου τονίζει εν κατακλείδι ότι “αυτού του τύπου η χρηματοδοτική λύση “δουλεύει” και δουλεύει καλά εάν είναι σχεδιασμένη και πλουραλιστική”.