Του Σοφοκλή Απ. Μητρούσια
Μὴ νικῶ ὑπὸ τοῦ κακοῦ, ἀλλὰ νίκα ἐν τῷ ἀγαθῷ τὸ κακόν. (Πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολὴ Παύλου: 12, 21).
Δεν νοείται παρέμβαση στις διανοητικές εκφάνσεις πνευματικών δημιουργών και μάλιστα, όταν η ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης σημαίνεται συνταγματικά (άρθρο 16, §1). Μόνο σε ολοκληρωτικά καθεστώτα ποδηγετείται η καλλιτεχνική δημιουργία, υπηρετώντας ως στρατευμένη τέχνη το σύστημα, σφραγίζοντας με τη στανική επιβολή της κάθε έξοδο διαφυγής από το ασφυκτικό πλαίσιο ελέγχου των μηχανισμών εξουσίας.
Στα δημοκρατικά πολιτεύματα δεν νοείται λογοκρισία της Τέχνης, των ιδεών και οποιασδήποτε μορφής πνευματικής δημιουργίας, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι αυτομάτως ιεροποιούνται και ανάγονται σε θέσφατα. Το παραγόμενο έργο κρίνεται και αξιολογείται με βάση την προτεινόμενη οπτική αισθητικής, την επίνευση στη λειτουργία των κοινωνικών αρχών ή στην αποδόμηση της καθεστηκυίας τάξης.
Από τον βαθμό της πειστικότητας της πρότασης εξαρτάται η αποδοχή και σταδιακά η καθιέρωση των καινοφανών ιδεών ή η απόρριψή τους από τους κοινωνούς, εφόσον τα χαρακτηριστικά τους δεν συνάδουν με το συμπεριληπτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι σύγχρονες κοινωνίες. Επειδή όμως το προορατικό πνεύμα δεν συμπίπτει με το αντιληπτικό επίπεδο των συγκοινωνών, αυτό αναγνωρίζεται καθυστερημένα, όταν πλέον οι πνευματικές και κοινωνικές συνθήκες θα έχουν ωριμάσει για την κατανόησή του. Αυτούς τους φορείς των ρηξικέλευθων ιδεών τους προσομοιάζουμε με πρόωρα χελιδόνια μιας όψιμης άνοιξης.
Αναμφίβολα, δεν διαθέτουν όλοι οι πνευματικοί δημιουργοί τον ίδιο βαθμό εκτοπίσματος. Οι διαβαθμίσεις τους συναρτώνται με τη δυναμική της δημιουργικής ικανότητας και της πιθανής προοπτικής μεταβολής των όρων της συμβιωτικής αναγκαιότητας. Άλλοι προσπαθούν να μιμηθούν καταξιωμένους δημιουργούς, χωρίς να τα καταφέρνουν πάντα, ἀλλοι ταυτίζονται μαζί τους χωρίς να αντιπροτείνουν κάτι ετερόδοξο και καινοφανές, ενώ στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι αληθινοί εμπνευστές που, αξιοποιώντας θεματικές πανανθρώπινου χαρακτήρα, παραδίνουν στους συγχρόνους τους αριστουργήματα παγκόσμιας αποδοχής και
διαχρονικού υπομνηματισμού των ιδιαιτεροτήτων της ανθρώπινης φύσης, η οποία, παρά την εξελικτική πορεία με το όχημα της τεχνολογίας και της επιστήμης ανά τους αιώνες, δεσμεύεται από τα ίδια ζητούμενα της πνευματικής δίψας για την αρμονία και το κάλλος.
Η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου ως θεσμοθετημένο όργανο διάσωσης, προστασίας, ανάδειξης και προβολής των αισθητικών οπτικών, σαφώς όχι ασύνδετων με τη δυναμική κοινωνικών προτάσεων, με στόχο να θέσει σε δημιουργική αντιπαράθεση τάσεις, ρεύματα, ερμηνευτικές απόπειρες και προτάσεις, εκθέτει ένα σύνολο 80 χαρακτικών της σειράς Los Caprichos, εμπνεόμενη από τη διαχρονική ανατρεπτικότητα του Francisco Goya.
Δικαιώνεται αυτή η επιλογή, εφόσον «οι συνθέσεις του Goya αποπνέουν την αγάπη για το δυσνόητο, τις έντονες αντιθέσεις, τον ανθρώπινο τρόμο, ενώ χαρακτηριστική είναι η αποτύπωση δεισιδαιμονιών, ελαττωμάτων, δυσμορφιών. Όλα αυτά τα τερατώδη πρόσωπα, όλη αυτή η διαβολική ασχήμια είναι γεμάτη ανθρωπιά». (Εφημ. “Le Present” 15-10-1857).
Στην πρόθεσή τους οι διοργανωτές της έκθεσης να θέσουν σε νέα αναγνωστική προοπτική τα 80 χαρακτικά, πρόκριναν την επιλογή έργων 10 Ελλήνων εικαστικών, τιτλοφορώντας την «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου-Ενδιάμεσος Χώρος». Ανάμεσά τους ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης, ο οποίος, εστιάζοντας σε συμβολικά πρόσωπα της χριστιανικής πίστης, τα απεικονίζει, όχι απλώς παραμορφωμένα, αλλά τρομακτικά, αποκρουστικά, προφανώς, κατά τους διοργανωτές, για να οπτικοποιηθεί με τρόπο ανατρεπτικό η αποδόμηση στερεοτύπων, τα οποία κρατούν δέσμιους σε μεσιαωνικές αντιλήψεις τους γαλουχημένους με τα νάματα της χριστιανοσύνης.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις που κατά καιρούς δημοσιοποποιούσε ο εικαστικός «η θρησκεία αποτελεί το πιο κιτς στοιχείο της λαογραφίας μας˙ γεμάτη θαύματα, τραγωδίες και κατάρες, είναι η σύγχρονη μυθολογία μας» (Εφ. Καθημερινή, 11.03.2025, σελ. 15). Μάλιστα, σε ερώτηση δημοσιογράφου στον συνεντευξιαζόμενο εικαστικό «Πώς θα περιγράφατε τα έργα που προκάλεσαν την αντίδραση του βουλευτή της Νίκης σχετικά με την ταυτότητα, τις επιρροές και τις κοινωνικοπολιτικές αναφορές τους;», απάντησε: «Αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτήν τη θεματολογία, διότι
μπαίνοντας κάποιος σε μια εκκλησία το πρώτο πράγμα που αντικρίζει είναι τα πρόσωπα των αγίων στους πίνακες και στις εικόνες. Πρόκειται για μορφές που αισθάνομαι ότι ο απώτερος σκοπός τους είναι να καθηλώσουν και να φοβίσουν…. , η απειλή είναι μεγάλη και οδηγεί απευθείας στην αιώνια κόλαση. (Εφ. Documento
17-3-2025).
Εμφορούμενος ο εικαστικός από απορριπτικές πεποιθἠσεις για τον χριστιανισμό, πραγματεύεται τη σχέση του κάλλους με τη δυσμορφία, του απεχθούς με το σαγηνευτικό, της ιερότητας με το ανίερο, του αποτρόπαιου με το ελκυστικό, μιμούμενος ατυχώς την αμφισημία των συνθέσεων το Francisco Goya στο επίπεδο της επιδιωκόμενης αποδόμησης καθιερωμένων αντιλήψεων, στο πεδίο όμως όχι των κοινωνικών διαστρεβλώσεων και των συμβιωτικών εξανθημάτων, αλλά στο πεδίο της μεταφυσικής.
Αν τον εικαστικό εμπνέει ο αγνωστικισμός ή ο αθεϊσμός, αν εκλαμβάνει τις θρησκείες ως ποδηγεσίες αφαιμακτικές της πνευματικής ικμάδας των θρησκευομένων, αν αποβλέπει στην αφύπνιση των μαζών από τον λήθαργο που προξενεί ο εναγκαλισμός με την ανάγκη ερμηνείας του υπαρκτικού ερωτήματος και αν όντως στόχευε στην αποδόμηση του ρόλου των θρησκειών, κανείς νουνεχής δεν θα επιχειρούσε να τον κατακρίνει, αφού η δυνατότητα διασφάλισης του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών καθορίζει τη διαλεκτική προοπτική της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα της λειτουργίας της.
Ποια στοιχεία συνηγορούν στην πιθανότητα του πραγματικού των υποθετικών αυτών προτάσεων; Ασφαλώς, κανένα. Θα μας έπειθε ότι πράγματι απέβλεπε στην αποδόμηση της αναγκαιότητας των θρησκειών, αν περιελάμβανε στα απεικάσματά του πρόσωπα ιερά και των άλλων θρησκειών. Δεν το έπραξε, προφανώς φοβούμενος τις συνέπειες από τη βεβήλωση των θρησκευτικών συμβόλων. Γνωρίζει ο γαλλοτραφής εικαστικός τι συνέβη στο Παρίσι, όταν τόλμησαν ομότεχνοί του να ειρωνευτούν και να προσβάλουν τα θρησκευτικά αισθήματα ισλαμιστών.
Έτσι, στρἀφηκε με τα απεικάσματά του εναντίον των ιερών συμβόλων του χριστιανισμού εκ του ασφαλούς, αφού θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Εκκλησίας είναι η συγχωρητικότητα, η ανεκτικότητα, η ελευθερία και η αγάπη. Επιχείρησε ο εικαστικός να αποδομήσει την πίστη στην Ἀναίτια Αἰτιώδη Ἀρχή τοῦ Ὑπάρχειν και να σπείρει την αμφιβολία, αποκομίζοντας εφήμερη δημοσιότητα,
από την αίσθηση που προκάλεσε η καταδικαστέα ενέργεια ενός βουλευτού του ελληνικού κοινοβουλίου.
Προσευχόμαστε να συνειδητοποιήσει τη λαθεμένη πορεία του και να ανακαλύψει την οδό της Αληθείας. Αποτασσόμαστε τη βία. Αρνούμαστε να μισήσουμε.
Σοφοκλής Απ. Μητρούσιας
Πρώην Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων
Θες να μαθαίνεις πρώτος τα νέα από το TrikalaVoice.gr;
Διαθέσιμο στο Google Play
